فصل اول سریال«آقای قاضی» مهر سال ۱۴۰۱ در ۴۲ قسمت دو اپیزودی از شبکه دو سیما پخش شد و تا بهمن همان سال ادامه پیدا کرد. سرگرمی‌سازی به همراه آموزش، اولویت اصلی سریال بود و گره‌گشایی پرونده‌ها توسط قاضی با هوشمندی و جذابیت از اهداف این سریال بود.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، «آقای قاضی» تلاش کرد کمک کند تا مردم کم‌تر گرفتار محاکم قضایی و دادسراها شوند و همچنین بر آن بود تا آن‌ها را به ابعاد انسانی روابط و حل اختلافات سوق دهد.
سریال خوش‌ساخت«آقای قاضی» با اقبال مخاطبان مواجه شد و قرار است فصل دوم آن به تهیه‌کنندگی سید حسام‌الدین حسینی ساخته شود. با گروه تولیدکننده فصل اول و دوم سریال«آقای قاضی» به گفت‌وگو نشستیم تا از روند تولید و دغدغه‌هایشان بگویند.
کارگردان آقای قاضی:
به مشکلات مردم مانند عناوین اخبار حوادث نگاه نکردیم
سجاد مهرگان، کارگردان فصل اول و دوم سریال«آقای قاضی» با اشاره اینکه فصل دوم سریال«آقای قاضی» با بیان اینکه ما در فصل اول پژوهش‌های کاملی در حوزه علم قضا، فن قضا و آداب قضاوت انجام دادیم، گفت: موضوعات حقوقی، بخش حساسی از درام اجتماعی را به خود اختصاص داده و به‌سادگی می‌تواند تبدیل به رئالیسم اجتماعی زیر پوست شهری شود که سلیقه من این گونه نبوده‌است.
وی اضافه کرد: ما در فصل اول«آقای قاضی» سعی کردیم به مردم و مشکلاتشان مانند عناوین اخبار حوادث نگاه نکنیم و به مشکلات آن‌ها دید از بالابه‌پایین نداشته‌باشیم. این موضوع حتی در شکل، دوربین‌گذاری و میزانسن سریال«آقای قاضی» رعایت شده‌است.
مهرگان با بیان به اینکه ما در فصل اول سریال با کار پژوهشی که انجام دادیم اهم مشکلات مردم در حوزه‌های قضایی و حقوقی را کشف کردیم، گفت: در انتخاب پرونده‌ها، سعی شد علاوه بر سرگرم کنندگی و بدیع بودن موضوع پرونده برای مخاطب، شخصیت‌ها و تیپ‌های متناسب با هر پرونده نیز دارای جذابیت باشند. سرگرم‌کردن به همراه آموزش‌دادن، اولویت اصلی«آقای قاضی» بوده‌است.
وی افزود: سعی کردم به قصه‌گویی توجه کنم، چون فکر می‌کنم در قالب درامِ دادگاهی، قصه‌گویی از اجزای دیگر ساخت اثر مهم‌تر است. در اصل اکثر فیلم‌نامه‌های سریال«آقای قاضی» به‌نوعی اقتباسی از یک پرونده واقعی محسوب می‌شوند. در اقتباس دو نکته اهمیت ویژه دارد، یکی اینکه در پرونده حرکت وجود داشته باشد، به‌نوعی حادثه‌ای اتفاق افتاده باشد که این موجب حرکت شخصیت‌ها و داستان برای حل آن شود.
مهرگان ادامه داد: حادثه هر چقدر بدیع‌تر و بهتر، گره‌گشایی پرونده‌ها برای ما مهم‌تر بود.
وی با بیان اینکه سریال«آقای قاضی» در بازپخش بسیار دیده شده به‌خصوص در فضای مجازی کلیپ‌هایی که خود مردم از سریال تهیه می‌کنند تا ۱۳ میلیون بار بازدید داشته که تابه‌حال برای هیچ سریالی این اتفاق با این حجم و تعداد بازدید نیفتاده است، گفت: این لطف خداست و امیدواریم تولید فصل دوم سریال«آقای قاضی» زودتر آغاز شود.
تهیه‌کننده فصل اول سریال:
دقت و صرف زمان برای نگارش«آقای قاضی»، نقطه قوت آن بود
احمد شفیعی، تهیه‌کننده فصل اول سریال«آقای قاضی» نیز با بیان اینکه اطلاعی از نحوه تولید و آماده‌سازی فصل دوم سریال ندارد، به روند تولید فصل اول این سریال که هم‌اکنون روی آنتن شبکه دوم سیماست اشاره کرد و گفت: در فصل اول بنابر آن بود که ادبیات حقوقی – قضایی به‌درستی با رعایت اصول آیین دادرسی و با جلب رضایت قوه قضائیه به مردم آموزش داده‌شود؛ بنابراین در بحث‌های مشورتی و مشاوره‌ای کمک‌های زیادی از قوه قضائیه گرفتیم.
وی افزود: مشاور قضایی برنامه مهدی رنجگری که از قضات باسابقه قوه قضائیه هستند و چند تن دیگر از قضات راهنمایی‌های به‌موقع و بجایی داشتند. برای اینکه در فصل اول بتوانیم به پر مسئله‌ترین مسائل حقوقی - قضایی که بیش‌تر مردم با آن روبه‌رو هستند بپردازیم، با پژوهش‌هایی که گروه برنامه‌ساز و قوه قضائیه در اختیار ما قرار داد فراوانی این اختلافات را استخراج و سعی کردیم به موضوعاتی بپردازیم که برای مردم جذاب و آموزنده‌تر باشد و کمک کنیم مردم کم‌تر گرفتار محاکم قضایی و دادسراها شوند.
شفیعی با تأکید بر اینکه دقت و وقت کافی در نگارش قسمت‌ها، بازبینی و بازنگری متعدد متون، نقطه قوت سریال در فصل اول بود، اظهارداشت: جدا از نکات تولیدی و انتخاب خوب بازیگران و تمرینات متعددی که با این دوستان انجام شد همه پرونده‌ها واقعی بودند. البته رویکرد قضایی و آیین دادرسی لزوماً منطبق بر شیوه نگارش ما نبود و ما آن‌ها را روایی کردیم و جذابیت‌های دراماتیک و داستان‌نویسی را به آن افزودیم و تلاش کردیم بسته‌بندی جذابی را در ارائه موضوعات واقعی به مردم داشته‌باشیم.
وی در ادامه به بعد آموزش کار اشاره کرد و افزود: آموزش برای ما جدی بود و تلاش کردیم کار ایراد قضایی نداشته‌باشد و مردم را به ابعاد انسانی روابط و حل اختلافات سوق دهیم. بارها در فصل اول خود قاضی جدا از بیان قانون و حقوق به هر یک از طرفین دعوا تذکرات انسانی و اخلاقی می‌داد و سعی داشت طرفین دعوا را متوجه نفس اختلاف و اهمیت روابط انسانی کند که این‌ها بُعد دیگری بود که در نگارش و اجرای بهزاد خلج، بازیگر نقش قاضی در مد نظر ما و کارگردان مجموعه بود.
تهیه‌کننده فصل اول سریال«آقای قاضی» همچنین با اشاره به بعد هنری کار در فصل اول افزود: در انتخاب دوربین‌ها و نورپردازی سعی کردیم تصویر جذاب و متفاوتی را از قاب تلویزیون نمایش دهیم و در نگارش پرونده‌ها روایتی جذاب و دراماتیزه را ارائه کنیم. در تدوین هم با توجه به تعدد دوربین‌ها دست تدوینگر باز بود تا از بهترین تصاویر با تنوع بالا استفاده کند و تمام لحظات دادگاه را داشته‌باشیم.
وی افزود: طرح در مرکز طرح و برنامه سازمان مصوب و سازمان اوج من را به عنوان تهیه‌کننده معرفی کرد. همان جا که طرح را مطالعه کردم طرح را خاص و موردنیاز مردم دیدم و تنها باید خوب اجرا می‌شد و باورپذیر می‌بود. خوشبختانه فصل اول توانست موردتوجه مخاطبان قرار بگیرد و این میزان استقبال مخاطب در فصل اول مجموعه را متصور نبودیم.
شفیعی ضمن طرح گلایه‌هایی پیرامون تغییر گروه تولید فصل دوم سریال با وجود توفیقاتی که داشت، یادآور شد: فصل اول سریال چهارشنبه و پنجشنبه دو روز در هفته پخش شد و در تلوبیون و یوتیوب هم مورد اقبال قرار گرفت. بازپخش هم زمان خوبی داشت و تمام کسانی که با من برخورد داشتند از محتوا و جذابیت برنامه راضی بودند و امیدوارم گروه تولید جدید هم موفق باشد، استاندارد و کیفیت فصل اول را تکرار کند و جذابیت بیشتری را به کار ببرد تا مخاطب از فصل جدید برنامه راضی باشد.
فصل دوم سریال«آقای قاضی» قصه‌های شیرین و جدی‌تر به مخاطب می‌دهیم
سرپرست نویسندگان سریال:
قصه‌های شیرین و جدی‌تری در فصل دوم در راه است
سیدمحمد حسینی، سرپرست نویسندگان فصل اول و دوم سریال آقای قاضی نیز با اشاره به اینکه فضای سریال آقای قاضی در فصل دوم قدری متفاوت است، افزود: در فصل اول تمام تلاشمان را کردیم هیچ فضای اضافه‌ای جز فضای داخلی دادگاه نداشته‌باشیم، اما در فضای فصل دوم چند فضای اضافه و شخصیت‌های ثابت جدیدی افزوده شده از جمله فضای آسانسور، راهروها، اتاقی کپی دادگاه، تا داستان‌های فصل دوم نرم‌تر از فصل اول و طبیعی‌تر پیش برود.
وی با تأکید بر اینکه در فصل جدید نوید قصه‌های شیرین و جدی‌تر را به مخاطب می‌دهیم ادامه داد: سعی شده در فصل دوم، داستان‌ها از جنس داستان‌هایی باشد که عموماً مردم با آن روبه‌رو و در موقعیت‌های مختلف آن را تجربه، دیده و شنیده باشند. تلاش کردیم با وجود سنگین بودن فضای حقوقی - قضایی به سمت موضوعات مرارت‌آور اجتماعی و تاریک نرویم و از فضای تاریک سینمای اجتماعی فرار و به سمت فضای شیرین و قابل تحمل برای مخاطب حرکت کنیم.
حسینی با اشاره به اینکه چالش جدی ما در فصل دوم این است که نکات فنی مربوط به مسائل حقوقی را با قدرت حفظ کنیم و اجازه ندهیم تا در ادبیات حقوقی دخل و تصرفی وارد شود، تصریح‌کرد: چنانچه در ادبیات حقوقی یک واژه کم و زیاد شود در سرنوشت یک پرونده اثرگذار است؛ بنابراین دقت مضاعفی داشتیم تا این اصل را رعایت و سعی کنیم فضای داستان در عین اینکه شیرینی خود را حفظ می‌کند از جدیت حقوقی - قضایی آن کاسته نشده تا باورپذیری‌اش کم نشود و به نظرم موفق شدیم.
وی تأکید کرد: نکته مهمی‌که در سریال دقت شد طراحی شخصیت قاضی بود که برای من شخصیت قاضی، قاضی مطلوبی بود (آنچه که در فضای واقعی ما در مورد قضات وجود دارد، قضات باسواد و شریف) تا قبل از اینکه مبادرت به نوشتن چنین مطلبی کنم حضوری در فضای قضایی کشور نداشتم و در گذر زمان و مطالعات میدانی‌ام متوجه شدم با چه جامعه نخبگانی، سلامت، ادیب و درخور تحسینی روبه‌رو هستیم.
سرپرست نویسندگان و پژوهشگر فصل اول و دوم سریال«آقای قاضی» با بیان اینکه به نظرم شخصیت‌پردازی قاضی مهم‌ترین و سخت‌ترین بخش داستان بود، اضافه کرد: ما در طراحی شخصیت قاضی تلاش کردیم یک شخصیت آرمانی در ذهنمان خلق کنیم. شخصیت قاضی سریال ما فردی صبور است، حرف همه را گوش می‌دهد و در دعاوی از بعد انسانی با افراد روبه‌رو می‌شود.
وی اذعان داشت: چالش اساسی ما در فصل اول و دوم سریال، سر و شکل دادن به ادبیات حقوقی دستگاه قضایی بود، چراکه در ادبیات حقوقی، اصطلاحات ادبی، فقهی، عرفانی و عربی وجود دارد و زبان مهجوری است و در چنین جایگاهی به‌سختی می‌توان آن را به ادبیات عامه‌پسند نزدیک کرد تا مخاطب آن را بفهمد و با ماجرا همراه شود.
وی با اشاره به اینکه ما در این مجموعه تلاش کردیم ادبیات جدیدی خلق کنیم تا به ادبیات قابل‌فهم سریالی نزدیک شود، گفت: یکی از بخش‌های سخت کار ما این بود که در فصل جدید، موضوعات در عین جدیت، قابل‌فهم و شیرین شود و مخاطب متوجه شود ما چه می‌گوییم.
حسینی با تأکید بر این نکته که در این سریال تلاش می‌کنیم مخاطب را از منظر پژوهش اجتماعی با یک نگاه عاقلانه و کاوش حکیمانه‌ای نسبت به فضای اجتماعی با موضوعات روزمره‌شان روبه‌رو کنیم، عنوان کرد: برای نمونه ما در یک بخش از این سریال با وجاهت قانونی«سیاهه سر سفره عقد» که به نظر خیلی از مردم دم‌دستی است، اما وجاهت حقوقی بالایی دارد که کاربردی است آشنا کردیم و می‌تواند یکی از مشکلات زندگی امروز جامعه ما را کم کند.
وی تصریح‌کرد: یکی از اصلی‌ترین وجوه در نگارش سریال آشنایی افراد با حقوق شهروندی، حق همسایگی، موضوع هم‌جواری، آپارتمان‌نشینی، حدود آزادی‌های فردی در زندگی اجتماعی و نظام حقوقی و انبوه مشکلات حقوقی و دادگاهی است که با این آموزش‌ها حل می‌شود و این جنبه آموزشی بود که سریال قاضی داشت.
سرپرست نویسندگان و پژوهشگر فصل اول و دوم سریال«آقای قاضی» با اشاره به اینکه اگر دقت کرده‌باشید در فصل اول ما کم‌تر به قتل و مواد مخدر پرداختیم، اضافه کرد: آنچه جامعه آماری من به‌عنوان کسی که کار پژوهشی داشته و با آدم‌های زیادی زندگی کرده‌ام این بود که اغلب افراد می‌گفتند بعد از دیدن این سریال متوجه شده‌ایم که در رویارویی با این موضوعات چه باید می‌گفتیم؟ و قبلش چه می‌کردیم؟ این‌ها برای جامعه ضروری است و سریال«آقای قاضی» توانست با زبانی عامیانه‌پسند آن را بیان کند.
حسینی در پایان اشاره کرد: یکی از رسالت‌های آموزشی رسانه ملی، پرداختن به موضوعات ادبیات حقوقی نرم و بدون وجه آموزشی است که بیش‌تر جواب داده و مخاطب عام آن را دنبال می‌کند.
مشاور قضایی فصل اول و دوم سریال«آقای قاضی»:
سریال آقای قاضی زبان خشک قانون را عامه‌پسند کرد
مهدی رنجگری، مشاور قضایی فصل اول و دوم سریال«آقای قاضی» با بیان اینکه فصل دوم در مرحله تحقیق و نگارش است، گفت: پژوهش‌ها به‌صورت مستمر و جدی با قضات و وکلایی که پرونده‌های مختلفی داشته‌اند انجام می‌شود و از دل این مصاحبه‌ها قصه‌ها خلق می‌شوند. قصه‌ها چکش‌کاری حقوقی می‌شود. ملاک ما برای انتخاب، موضوعاتی است که کاربردی باشد، انتزاعی نباشد و دانستن آن برای مردم مفید و جذابیت داستانی داشته‌باشد.
وی ادامه داد: در تمام قصه‌ها آموزش به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به مخاطب منتقل می‌شود، در بعد هنری این فصل، خاطراتی را که از قضات و پرونده‌ها می‌گیریم نمایشی می‌کنیم و به آن شکل داستانی می‌دهیم. به نظرم فصل اول سریال در بازپخش چون هر شب پخش شده قطعاً مخاطب بیشتری را توانسته جذب کند.
رنجگری در پاسخ به این سؤال که آیا چنین سریالی با وجود تلخ بودن پربیننده بود یا خیر گفت: همه موضوعات ما تلخ نبوده و موضوعات شیرین هم داخلش بوده و شاید 10 درصدش تلخ بوده، ولی این پربیننده بودن شاید به این دلیل است که مردم با سریال نوعی همذات‌پنداری می‌کنند که مثلاً اگر مراجعه‌ای به محاکم داشته‌باشیم دوست داریم با چنین شخصیتی به‌عنوان قاضی روبه‌رو شویم.
وی با تأکید بر اینکه تلویزیون جایگاه مهمی در افزایش آگاهی‌های عمومی مردم دارد، خاطرنشان کرد: سریال‌هایی که به این نحو ساخته شود در پیشگیری از وقوع جرم و تشکیل پرونده‌های متعدد می‌تواند موثر باشد. برای نمونه همین که ما فقط بدانیم در متن یک قرارداد، قرارداد را کامل بخوانیم و به آن مسلط شویم و سپس امضا کنیم، آموزشی است که در سریال«آقای قاضی» به مردم داده شده و چون بیش‌تر آموزش داستانی و قصه است در ذهن مخاطب ماندگار می‌شود.
مشاور قضایی فصل اول و دوم سریال«آقای قاضی» افزود: علت اینکه«آقای قاضی» دیده شده این بود که توانستیم به موضوعاتی که به طور روزمره برای قشرهای مختلف مردم رخ می‌دهد شکل داستانی و جذابی بدهیم که در آن مردم از قانون آگاهی پیدا کنند؛ زیرا زبان قانون همیشه، زبان خشک و سختی است، ولی ما در سریال «آقای قاضی» این زبان را عامه‌پسند و عامه‌فهم کردیم.
یک کارشناس رسانه:
استقبال مخاطب از سریال«آقای قاضی»، پاسخ به یک نیاز است
داود طالقانی، کارشناس رسانه با اشاره به اینکه اهمیت سریال را باید از نوع مواجهه‌اش با نوعی از واقعیت اجتماعی در نظر بگیریم که کم‌تر در فیلم، سریال و سینمای ایران به آن پرداخته شده افزود: سهم آثار و نمایش‌های اجتماعی که مسائل حقوقی را در برمی‌گیرند در سینما و سریال‌های تلویزیونی کم است. اگر 40 سال سینما و تلویزیون پس از انقلاب را در نظر بگیریم شاید کم‌تر از 10 اثر جدی و قابل‌قبول را بتوانیم شناسایی کنیم که به واقعیت‌های اجتماعی از منظر حقوقی نگاه کرده و مسائل حقوقی را به منزله واقعیت اجتماعی در نظر گرفته‌باشد.
وی ادامه داد: واقعیت این است که این مسئله ریشه در نوع تفکر اجتماعی و مواجهه جامعه‌شناسی با مسائل ایران هم دارد؛ یعنی در کشور ما سنت مطالعات اجتماعی - حقوقی و به‌صورت خاص جامعه‌شناسی حقوقی شکل نگرفته‌است؛ یعنی ما در عرصه دانشی ضعف داریم.
طالقانی اضافه کرد: ردپای جامعه‌شناسی حقوقی در پژوهش‌ها محدود بوده، برخلاف بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی دورکیم و ماکس وبر که هر دو جنبه‌های حقوقی را در کارشان لحاظ کرده و به تاریخ حقوق و مسائل جامعه‌شان پرداخته‌اند، متأسفانه ما نه از لحاظ دانشی و نه از لحاظ هنری با مسائل حقوقی مواجهه نداشته‌ایم و بخش زیادی از اقبال و توجه مخاطبان به سریال«آقای قاضی» بدین سبب است.
وی اضافه کرد: واقعیات اجتماعی لزوماً دردناک یا خوشحال‌کننده نیستند. واقعیت اجتماعی وجود دارد و ما با این واقعیت زندگی می‌کنیم. برای همین نوعی از رئالیسم در این سریال جریان دارد و ما با یک امر واقعی سر و کار داریم که به‌خودی‌خود می‌تواند جذابیت ایجاد کند.
این کارشناس رسانه در پاسخ به اینکه تلویزیون چه جایگاهی در آموزش عمومی مردم دارد، افزود: در نظریه‌های هنجاری رسانه معتقدیم که رسانه چهار کارکرد دارد: آموزش، سرگرمی، خبر و بسیج منابع انسانی. یکی از کارکردهای اصلی تلویزیون، آموزش است، ولی مسئله این است که معمولاً جنبه‌های خبری و سرگرم‌کننده بر آموزش برتری دارد. رسانه‌ها مسئولیت اجتماعی خود را در قالب آموزش و بسیج منابع انسانی نادیده می‌گیرند.
طالقانی با اشاره به اینکه معمولاً سهم تبلیغات و برنامه‌های واقعگرا به‌قدری زیاد است که جا برای اخبار و برنامه آموزشی کم می‌شود، ادامه داد: در اینجا اگر برنامه آموزشی تولید شود که جنبه سرگرم‌کنندگی داشته‌باشد قطعاً آن کارکرد اصلی رسانه یعنی آموزش محقق شده و به نظر می‌رسد سریال«آقای قاضی» حداقلی‌ترین ویژگی‌ها را دارد. جامعه ما اگرچه با مسائل حقوقی سر و کار دارد پرونده‌های چندمیلیونی در قوه قضائیه وجود دارد، اما با ادبیات حقوقی سواد حقوقی و دانش حقوقی شناختی وجود ندارد چه‌بسا که اگر آشنایی باسواد حقوقی ادبیات حقوقی و دانش حقوقی میان مردم ما وجود داشت این تعداد میلیونی پرونده و مسائل قضایی هم کم‌تر می‌شد.
وی اضافه کرد: ما احتمالاً با تولید چنین برنامه‌هایی نظیر سریال«آقای قاضی» در واقعیت اجتماعی مداخله می‌کنیم و می‌توانیم این امید را داشته‌باشیم که از میزان پرونده‌های حقوقی در کشورمان کم کنیم؛ یعنی اگر سریال بتواند به چنین مسئله‌ای منتهی شود بزرگ‌ترین خدمت را به جامعه ایران کرده‌است.
این کارشناس رسانه اذعان داشت: یکی از راه‌های آموزش، آن است که با مثال توضیح دهیم و مثال ساده‌ترین راه توضیح امور پیچیده است، سریال این پیچیدگی ادبیات حقوقی را فهمیده و در قالب مثال‌های مشخص و قابل‌فهم عرضه می‌کند. چه‌بسا اندک میزان شناختی هم که مردم عادی از ادبیات حقوقی دارند به‌واسطه تجربیات دوستان یا نزدیکانشان بوده که در قوه قضائیه حضور داشتند.
طالقانی خاطرنشان کرد: کار مهمی‌که سریال«آقای قاضی» می‌کند این است که یک موضوع پیچیده را به شکل ساده و همه‌فهم توضیح می‌دهد و در این کار نیز موفق بوده‌است. واقعیت این است که وقتی ما توانستیم مسائل حقوقی را به یک‌زبان همه‌فهم تبدیل کنیم به خواسته صداوسیما به منزله یک دانشگاه و سازمانی که قرار است دانش‌های عمومی و رایگان تولید کند نزدیک شده‌ایم.
او در پاسخ به اینکه چرا سریال«آقای قاضی» دیده شده و موفق است، افزود: سریال«آقای قاضی» مانند هر برنامه تلویزیونی یک سهم از جذابیت و سرگرمی را دارد، اما به نظر می‌رسد علت استقبال مخاطب صرفاً جنبه سرگرم‌کنندگی آن برنامه نیست، بلکه پاسخ به یک نیاز است؛ یعنی مردم ما در زندگی روزمره‌شان به این نتیجه رسیده‌اند که با مسائل حقوقی سروکار دارند و در جزئی‌ترین نکات در زندگی روزمره به یک دانش حداقلی از حقوق و امور قضایی نیاز دارند.
وی تأکید کرد: یک بخش دیگر از توفیق این برنامه و اینکه چرا مخاطب آن را تماشا می‌کند توجه این سریال به گروه‌های مختلف اجتماعی، مشاغل، نسل‌ها، جنسیت‌ها و طبقات اجتماعی است که در این سریال حضور دارند. مردم می‌توانند افراد شبیه به خودشان را در سریال ببینند که به دادگاه مراجعه کرده یا در یک موقعیت بحرانی و بغرنج قرار گرفته‌اند و در نتیجه، همذات‌پنداری بیشتری احساس می‌کنند.