برنامه «مستند فرهنگ» امروز به روایت مستندی از زندگی زنده یاد پرویز اذکایی، پژوهشگر تاریخ، جغرافیا، زبان و فرهنگ، بزرگترین بیرونی شناسی ایران اختصاص دارد.

به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، 17 اردیبهشت بخش هایی از داستان زندگی پرویز اذکایی، پژوهشگر تاریخ، جغرافیا، زبان و فرهنگ، بزرگترین بیرونی شناسی ایران روایت می‌شود.

دکتر پرویز اذکایی معروف به سپیتمان (۱۳۱۸ همدان) پژوهشگر تاریخ، جغرافیا، زبان و فرهنگ همدان بود. وی تحصیلات خود را در همدان و تهران و دانشگاه منچستر انگلستان گذراند. مطالعات وی به‌طور عمده در تاریخ و فلسفه ‌بود و در رشته‌های کتابشناسی و رجال‌شناسی و تاریخ علم دارای تألیفات است. بیش از ۵۰۰ عنوان اثر اعم از کتاب و رساله یا مقاله از دکتر اذکایی منتشرشده که عبارت از ۴۰ کتاب و ۷۰ رسالهٔ علمی و گفتارها نوشته شده در نشریات و مداخل دائرةالمعارف‌ و دانشنامه‌ها از ایشان برجای مانده است.

شادروان پرویز اذکایی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه آلیانس/ اتحاد یهودان و دوره متوسطه را در دبیرستان پهلوی/ ابن سینا همدان گذراند. پس از پایان خدمت نظام در سال ۱۳۳۹ خورشیدی متصدی کتابخانه همان دبیرستان شد و در مدارس ملّی همدان به‌ویژه دبستان فرهنگ که شادروان پدرش میرزا محمّدکاظم اذکائی بنیاد کرده‌ بود تدریس نمود.

او سپس برای مطالعۀ تاریخ و معارف قدیم به حوزه‌های علمیه رفت و نزد آخوند ملاعلی معصومی همدانی دروس مذهبی را گذراند. همکاری با  روزنامهٔ «نهیب غرب»، «مبارز همدان» «پیک اسلام» به زعامت شادروان آقای آخوند همدانی از فعالیت های این دوره از زندگی ایشان بود. در سال ۱۳۴۸ تحصیلات دانشگاهی (رشتهٔ تاریخ) را در دانشگاه تهران به پایان برد و ضمن آن‌که سردبیر مجلهٔ «وحید» بود، با گذراندن دورۀ مدیریت در وزارت کشور به سمت بخشدار یکی از شهرهای استان فارس گمارده شد، ولی اساتید کتاب‌شناس او را از این کار منصرف و تصدی بخش عربیِ کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران را به وی محوّل نمودند که بیش از ۱ سال در آنجا کار کرد و سپس با عنوان کارشناس متون تاریخیِ مرکز مردم‌شناسی ایران به وزارت فرهنگ انتقال یافت.

در سال ۱۳۴۸ مبدأ تشکیل کنگره‌های سالانهٔ تحقیقات ایرانی، در کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران بود و تا آخر سال ۱۳۵۷ عضویت دائمی آن را برعهده داشت. به‌علاوه، در چندین کنگرۀ علمی داخل و خارج از کشور نیز مأموریت یافت، ازجمله: کنگرۀ جهانی ابوریحان بیرونی (تهران، ۱۳۵۲)، جشنواره جهان اسلام (لندن، ۱۳۵۴) و المؤتمر الدولی للبیزره (منعقد در امارات متحدۀ عربی، ابوظبی، ۱۳۵۴) نماینده اعزامی ایران بود.

در سال ۱۳۵۴، با مأموریت تحصیلی به دانشگاه منچستر انگلستان رفت و در بخش مطالعات شرقی با رسالهٔ «جغرافیای تاریخی همدان» دورۀ دکتری را  پشت سرگذاشت.

‌ عضویت در هیئت علمی دائره‌المعارف تشیع، دائره‌المعارف اسلامی (دانشنامۀ جهان اسلام) و دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی از فعالیت های بعدی دکتر اذکایی است.  سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ به‌عنوان کارشناس نسخ خطّی در بنیاد دائره‌المعارف اسلامی، چند اثر را برای چاپ عکسی آماده کرد که از جمله تفسیر مفاتیح‌الاسرار شهرستانی بود که با فهرست نویسی وی منتشر شد. سپس دانشگاه بوعلی سینا همدان، امر فهرست‌نویسی نسخ خطّی کتابخانهٔ مرکزی را طی یک طرح تحقیقاتی به وی محول نمود. همچنین تدریس رشته‌های معارف اسلامی و علوم اجتماعی را در دانشگاه‌های همدان نیز در کارنامه دارد.

دکتر پرویز اذکائی بزرگترین بیرونی شناسی ایران است که تحقیقات کاملی در باره شخصیت این دانشمند بزرگ انجام داده است. کتاب آثارالباقیه ابوریحان بیرونی توسط او ترجمه شده و با تعلیقات گسترده‌ای به چاپ رسیده. مقدمه درخشان این اثر بارها مورد توجه دانشمندان بزرگ به ویژه شرق شناسان قرار گرفته و پس از آثار او تاکنون بیرونی شناس بزرگی ظهور نکرده.

پس از نگارش کتب متعدد درباره بیرونی از اذکائی می‌خواهند که در باره استاد بیرونی یعنی محمد بن زکریای رازی نیز بنویسد و او بار دیگر قلم را به دست می‌گیرد تا اثری درخشان از خود باقی بگذارد و این بار نیز با نگاهی نافذ و ذهنی تمام قد تحلیلگر هیچ چیز ناگفته هم درباره رازی از قلم نمی‌اندازد و کتاب حکیم رازی متولد می‌شود. تحلیلگران و دانشمندان کتاب حکیم رازی را تاریخ فلسفه ایران می‌دانند به طوری که اذکائی با نگارش این کتاب تاریخ فلسفه ایران را تشریح می‌کند.

شادروان پرویز اذکائی در سال ۱۳۹۵ خورشیدی تمامی‌کتابخانه خود بالغ بر ۱۵ هزار جلد کتاب و نشریات ادواری را به طور رسمی وقف کرد.
این  پژوهشگر و مورخ برجسته ایران و همدان، ۲۵ فروردین‌‌ ماه ۱۴۰۲ بر اثر بیماری در بیمارستان بوعلی همدان درگذشت.
برنامه‌ «مستند فرهنگ» از گروه تولید و تامین است که ساعت ۱۴:۳۰ روی موج اف ام ردیف ۱۰۶ مگاهرتز از رادیو فرهنگ پخش می‌شود.