سریال«عشق کوفی» که روزهای آخر هفته روی آنتن شبکه سه سیما میرود از نیمه گذشتهاست. این سریال به کارگردانی حسن آخوندپور و تهیهکنندگی سعید سعدی، جدیدترین محصول سازمان هنری و رسانهای اوج است که بر خلاف سریالهای ملودرام اجتماعی که در مناسبتها روی آنتن میرود، سریالی تاریخی است. سریالی که قرار بود نسخه سینماییاش با نام«نائله» سال گذشته به جشنواره فیلم فجر برسد، اما این اتفاق نیفتاد.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، «عشق کوفی» به نویسندگی فائزه یارمحمدی و یزدان محمدکاظمی، روایتگر یک عشق در سال ۶۱ هجری قمری است که اتفاقهای کوفه و کربلا آن را دستخوش تغییرات میکند.
در این سریال شاهد روایتی از عشق پسری کماندار به نام هلال از خاندان علوی و دختری نازپرورده به نام نائله از خاندان عثمانی هستیم که درگیر مسائل سیاسی - مذهبی دوران خودشان میشوند. داستان در زمان ورود مسلم به کوفه و حوادث کربلا رخ میدهد. اگرچه قصه سریال تخیلی است، اما برخی شخصیتهای حقیقی آن دوران بازآفرینی شدهاند. پخش این سریال 15قسمتی تا اربعین ادامه دارد. درباره جزئیات ساخت این عاشقانه تاریخی با حسن آخوندپور، کارگردان سریال گفتوگو کردهایم.
روند تولید«عشق کوفی» چگونه شکل گرفت و چه ویژگیهایی در این کار بود که کارگردانیاش را قبول کردید؟
فیلمنامه سینمایی«عشق کوفی» چهار سال پیش با عنوان«نائله» در سازمان فرهنگی و هنری اوج به من پیشنهاد شد، ولی امکان ساختنش در آن زمان فراهم نبود تا اینکه بهار سال گذشته قرار شد آن را در قالب سریال به سرانجام برسانیم. مهمترین دلیل علاقهمندیام به این فیلمنامه وجود چند ویژگی بود. اینکه قصه کاملاً تخیلی بود. مخاطب پیش از این، تجربه تماشای کارهای تاریخی و مذهبی حقیقی مثل سریال امام علی(ع) و سریال مختار را داشت، اما قصه عشق کوفی با شخصیتهای تخیلی جلو میرفت و قصه براساس ذهنیت نویسندهها شکل میگرفت و در نتیجه دست نویسنده و کارگردان برای اتفاقهای دراماتیک باز است. من هم سعی کردم این خلاقیت را داشتهباشم و احساس کردم اگر این اتفاق بیفتد، مخاطب جوان تلویزیون یعنی دهه هفتادیها و هشتادیها را جذب میکند.
فیلمها و سریالهای شاخصی پیرامون واقعه کربلا ساخته شدهاست، سراغ چه ویژگیهایی رفتید که این اثر تکراری نباشد؟
درباره«عشق کوفی» این دغدغه را تا حدی داشتم و سعی کردم که شبیه آثار دیگر نشود. در واقع در نظر داشتم که دکوپاژ کلاسیک را در این سریال حفظ کنم. در آثار خارجی و داخلی که به موضوعات تاریخی میپردازند مخاطب نوعی دکوپاژ کلاسیک را میبیند که شاید تفاوت بصری این آثار در جزئیاتی باشد که کارگردانها در نظر داشتهاند. سعی من این بود که تفاوت را در همین جزئیات لحاظ کنم و«عشق کوفی» شبیه آثار مشابه خودش نباشد.
پس در نمایش جزئیات دستتان را باز گذاشتند؟
قصه«عشق کوفی» یک قصه تخیلی است و ما سرگذشت انسانهای حقیقی تاریخی و مذهبی را دنبال نمیکنیم و به همین دلیل محدودیتها برای ما کمتر بود و حساسیتهای چندانی هم برای شخصیتها وجود ندارد. به همین جهت نویسندهها تخیل کردند و هر اتفاق دراماتیکی را که در نظر داشتند، رقم زدند و من هم در کارگردانی سعی کردم به این تفاوت دامن بزنم و این تفاوت در جزئیات نورپردازی، دکوپاژ، طراحی لباس و... به چشم میخورد.
آنچه در این سریال روایت شده قصهای پیرامون واقعه کربلاست. چقدر تلاش کردهاید به این واقعه تاریخی نزدیکتر شوید؟
در ادامه سریال، ارتباط قصه «عشق کوفی» با واقعه کربلا پر رنگتر میشود و حتی قصهای که روایت کردیم تا سرزمین نینوا پیش میرود و شخصیتهای اصلی پا در این سرزمین میگذارند و در این مسیر چند شخصیت واقعی تاریخی نیز دیده میشود که حبیببن مظاهر و ام سلمه همسر پیامبر(ص) از جمله این افراد هستند. سریال«عشق کوفی» حجم زیادی از تخیل است که بخش کوچکی از حقیقت نیز در آن روایت میشود که این بخش بیشتر به شخصیتها و واقعه کربلا مربوط میشود.
داستان نائله و هلال در بستر قیام عاشورا شکل میگیرد و ارتباط آن با واقعه کربلا به اثر ویژگی خاصی میدهد. این اولین بار نیست که روایت قصهای عاشقانه با واقعه عاشورا پیوند میخورد، نمونه سینمایی پیش از این «روز واقعه» است. «عشق کوفی» هم حال و هوایی مشابه «روز واقعه» دارد. عشقی را به تصویر میکشیم که تراژدی عشق و مذهب است و تمام شخصیتهای اصلی داستان، سر دو راهی هستند، مانند مردم کوفه که در آن دوره تاریخی سر دو راهی قرار داشتند. در این سریال، کوفیان را خائن نشان نمیدهیم، بلکه فشارهایی را نشان میدهیم که در آن دوره، مردم کوفه متحمل شدهبودند و اینکه به زور آنها را به سپاه یزید میبردند یا زندانی میکردند.
انتخاب بازیگران سریال بر چه اساسی بود و چرا در ترکیب بازیگران از چهرههای کمتر شناخته شده استفاده کردید؟
در انتخاب بازیگر، عوامل زیادی دخیل هستند و همیشه محدودیتهایی وجود دارد. پس از چندین بار خواندن فیلمنامه متناسب با فضای کار، بازیگران را انتخاب کردم. مثلاً انتخاب سعید شریف، بازیگر شخصیت هلال خوب بود، چون ویژگیهای این بازیگر روی شخصیت داستان نشسته است. یکی از دلایلی هم که سراغ لعیا زنگنه رفتیم این بود که میخواستیم در کار، بازیگر چهره و مردمی داشتهباشیم. بسیاری از مخاطبان تلویزیون ایشان را میشناسند و در این سریال هم شاهد نقشآفرینی متفاوت و دیدنی خانم زنگنه هستیم.
اعتماد به جوانهای تئاتری برای نقشهای اصلی
سعید سعدی که تهیهکنندگی این اثر را به عهده دارد تا امروز سریالهای پرمخاطبی را برای تلویزیون ساختهاست که از جمله آنها میتوان به بچه مهندس، نجلا، بعد از آزادی و ... اشاره کرد. او در سینما هم به سراغ موضوعات اجتماعی رفته و آثاری را دستمایه تولید قرار دادهاست. سعید سعدی با اشاره به تولید سریال«عشق کوفی» میگوید: تولید این سریال از اردیبهشت سال گذشته مطرح شد و تصویربرداری آن بیش از هفت ماه به طول انجامید و در مکانهایی از شهرک غزالی، شهرک سینمای دفاع مقدس، شهرک نور و آبادان به تصویر در آمد.
وی در توضیح سختیهایتولید این اثر تصریح میکند: اساسا کار تاریخی سختیهای خودش را دارد و جور کردن امکانات و تسهیلات برای آن سخت و زمانبر است و این موارد باعث میشود کار کندتر پیش برود. «عشق کوفی» کاری خاص و ویژه است، چراکه سراغ موضوع عاشورا رفته و همین حساسیتهای مختص خود را پیش میآورد. از سوی دیگر این اثر نیاز جامعه فعلی ما است و اساسا باید با ساخت سریالهای متعدد و متنوع عاشورایی به شهبات پاسخ دادهشود.
تهیهکننده «عشق کوفی» در باب ضرورت تولید سریالهایی با محوریت واقعه کربلا میافزاید: مردم جامعه ما شیعه و مسلمان هستند که شناخت تاریخ برایشان جذاب و جالب است و همین موضوع دلیل دیگری است که نشان میدهد باید به این موضوعات بپردازیم.
سعدی با اشاره به انتخاب بازیگران غیرچهره (سعید شریف و شبنم قربانی) برای برخی نقشهای اصلی این سریال تصریحمیکند: با توجه به حساسیتی که روی کار وجود داشت میخواستیم در کنار بازیگران مطرح، برای دو نقش اصلی از بازیگران غیرشناخته شده استفاده کنیم که هم چهرههای جدیدی را به مخاطب معرفی کنیم و هم اینکه مخاطب ذهنیت و تصویری از این بازیگران نداشتهباشد و در نهایت شفافیت بیشتری برای ایفای نقش حاصل شود تا اثرگذاری نقش کمتر نشود.
وی ادامه میدهد: البته سعید شریف و شبنم قربانی هم تئاتر کارکرده بودند و هم سابقه حضور در کارهای تصویری دیگری را داشتند. شخصا معتقدم نیاز داریم از بازیگران جوان و چهرههای جدید استفاده کنیم و این کار به صنعت تولیدات تصویری یاری میرساند، چرا که فیلمسازان و عوامل میتوانند با دست بازتری دست به انتخاب بازیگران بزنند.
به واقعیت رنگ تخیل زدیم
یزدان محمدکاظمی، نویسنده و فیلمنامهنویس جوانی است که دومین تجربه نویسندگیاش بعد از سریال«مستوران» را این روزها در سریال«عشق کوفی» شاهدیم. سریالی تاریخی که برآمده از یک داستان عاشقانه است و محمدکاظمیبا همکاری فائزه یارمحمدی آن را به رشته تحریر درآورده است.
محمدکاظمیبراین باور است که با یک داستان خیالی که در بستر سیاسی - اجتماعی کوفه آن زمان رخ دادهاست توانسته مخاطب را راضی نگه دارد.
ایده نگارش فیلمنامه سریال«عشق کوفی» چطور شکل گرفت و چه فرآیندی برای آن طی شد؟
داستان اولیه در قالب چند صفحه از طرف سازمان اوج به من دادهشد. طرحی که نشان میداد یک پسر شیعه عاشق یک دختر عثمانیمسلک میشود. وقتی وارد پروژه و قصه شدیم تلاش کردیم تا شخصیتها بهخوبی پردازش شود و قصههای خودمان را به آن اضافه کنیم. قصههایی که بعضاً در بستر سیاسی - اجتماعی کوفه آن زمان به وجود آمدهبود و قصههایی که سعی شد از دغدغههای جامعه امروز نیز در آن رد پایی باشد.
شیوه همکاری و نگارش با همراهی یک نویسنده دیگر، یعنی فائزه یارمحمدی چگونه بود؟
در نگارش این اثر درست است که کار گروهی انجام دادیم، اما هر کس وظیفهای داشت و تقسیمبندیهایی شد تا اثر به نتیجه برسد و سرعت کار هم بالا برود. در واقع هر دو روی کارهای هم نظر میدادیم و صحبت میکردیم. آنچه اهمیت داشت این بود که موازیکاری نشود و تلاش شد هرکس هر کاری را که از دستش برمیآید انجام دهد.
برای نوشتن فیلمنامه «عشق کوفی» بیشتر از چه مراجع و منابعی استفاده کردید؟
برای آنکه بتوانیم کوفه سال 61 هجری قمری را به تصویر بکشیم از منابع بسیاری استفاده کردیم و همه تحقیقات زیر نظر حامد کاشانی به عنوان مشاور مذهبی بود. ما سعی کرد اهم و فیالاهم صورت گیرد تا همان روایتی که درستتر است و از منابع موثقتر برداشته شده استفاده شود. در مجموع باید بگویم ایشان تنها در بخش تاریخی کار به ما کمک نمیکرد، او حتی در بخش روایت قصه نیز ما را همراهی کرد و همکاری بسیار لذتبخشی بود.
چه میزان از داستان حاصل تخیّل نویسندگان است و چه مقدار از آن منطبق با روایتهای تاریخی؟
خیلی نمیشود این دو را از هم تفکیک کرد تا بهراحتی بگویم چند درصد آن تاریخی و چند درصدش تالیفی بودهاست، چون ما از قصههای خود تاریخ استفاده نکردهایم. ما از بستر سیاسی و اجتماعی کوفه آن زمان استفاده کردیم. از بستر آنکه شیعههای آن زمان کوفه چگونه بودند شروع کردیم و بعد شخصیتهایمان را بر اساس رفتارهای اجتماعی شیعهها و عثمانیهای آن زمان و حکومت وقت تعریف و استفاده کردیم. در کنار اینها از اندیشهها و دغدغههای کشور خودمان و مردمانمان نیز صحبت کردیم.
در نگارش شخصیتها برای اینکه شخصیتها به پختگی برسند چقدر بخش نویسندگی و چقدر کارگردانی دخیل بوده است؟
تولید فیلم و سریال، یک اثر گروهی است که نویسنده هم جزئی از عوامل سازنده به حساب میآید، چون در پخته شدن یک شخصیت، بازیگر و کارگردان در کنار طراحان ساخت یک فیلم و سریال نقش دارند. از طراح صحنه گرفته که فضا را برای بازی درست به وجود میآورد تا طراح چهرهپرداز که چهره شخصیت را میسازد تا طراح لباسی که لباس آن شخصیت را خلق میکند و تا تصویربرداری که درونیات یک بازیگر را به رخ میکشد در کنار موسیقی و تدوین که کمککننده است، همه زیر نظر کارگردان پیش میروند وباعث میشوند سهمیکه فیلمنامهنویس دارد، دیدهشود.
چهار ساعت گریم برای ایفای نقش حبیب بن مظاهر
حبیب بن مظاهراز کوفیانی بود که پس از مرگ معاویه، برای آمدن امام حسین(ع) به کوفه نامه نوشت. او هنگامیکه بیعتشکنی کوفیان را دید، مخفیانه از کوفه خارج شد و خود را به امام حسین(ع) رساند و در روز عاشورا در کربلا به شهادت رسید. حالا این شخصیت را در سریال «عشق کوفی» میبینیم و از همه مهمتر اینکه سیدجواد هاشمیبازی در این نقش را با چهرهپردازی سنگینی بر عهده گرفته است.
وی درباره پذیرش این نقش میگوید: اینکه بازی در نقش حبیب بن مظاهر به من پیشنهاد شد برایم جذاب بود و خوشحال شدم. برایم بازی در نقشی واقعی در یک کار تاریخی مهم بود. کوتاهی یا بلندی نقش برایم مطرح نبود. وقتی نقش پیشنهاد شد، دیدم این نقش در سناریو خیلی پررنگ نیست، اما بدون شک میتواند به عنوان یک نقطه مثبت، در کارنامه هنری من باشد. من قبلا هم نقشهای کوتاهی را امتحان کرده بودم که ماندگار شده بود. حبیب بن مظاهر یک شخصیت واقعی از دل تاریخ است.
هاشمیبا اشاره به مطالعات جانبی برای پررنگ شدن این نقش میافزاید: درباره این شخصیت مطالعه کردم؛ البته کارگردان اصرار داشت که گفتوگوها طبق متن باشد. طبیعی هم بود، چون درباره نوشته تحقیق شدهبود و باید همان گفته میشد. در عین حال از این خوشحال بودم که خیلی گفتگوهای سنگینی انتخاب نشدهبود. حس میکردم شخصیتی است که مردم میتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. به همین علت به همان نقشی که در فیلمنامه بود و دیالوگهای مطرح شده، اکتفا کردم. در جاهایی هم که تغییراتی در دیالوگ دادم هم از نویسنده و هم از کارگردان اجازه گرفتم تا رنگ و لعاب بهتری به نقش بدهم.
وی میافزاید: تلاش کردم از روایت استفاده کنم. برای این کار هم در عین حال میخواستم یک نقش امروزی و ساده بازی کنم. میخواستم که نقش دیدهشود.
بازیگر نقش حبیب بن مظاهر با اشاره به به چهرهپردازی سنگین این نقش میگوید: من هر بار چهار ساعت زیر گریم بودم، چون خیلی سنگین بود. در عین حال برایم لذت بخش بود، زیرا در درجه اول مخاطب تنها از صدایم میتواند تشخیص دهد که بازیگر نقش هستم. البته ابتدا از انتخاب کارگردان برای نقشم متعجب شدم. چهره من ربطی به حبیب بن مظاهر نداشت.
هاشمی ادامه میدهد: خودم را به چهرهپرداز سپردم و جواب گرفتم. صورتم خیلی متفاوت شد. بازیگران خیلی وقتها زیر بار چهرهپردازیهای سنگین این شکلی نمیروند. هر روز حدود ۱۲ساعت این گریم روی صورتم میماند. وقتی گریم را پاک میکردم، صورتم مچاله شده بود. بعد از این کار زیر نظر یک پزشک پوست قرار گرفتم تا ترمیم شود. خیلیها زیر بار این کار نمیروند.
وی میگوید: من با خودم به نوعی عهد کردهام که اگر شخصیت شهیدی به من پیشنهاد شود، آن را حتما بازی کنم. حبیب بن مظاهر، سیوسومین نقشی است که در آن شهید میشوم. این نقش را با وجود همه سختیهایی که داشت، با کمال افتخار و میل پذیرفتم. از بین نقشهای شهیدی که بازی کردم، شهید کشوری، شهید رجایی و شهید کربلا حبیب بن مظاهر واقعی بودند.
هاشمی «عشق کوفی» را اثری موفق میداند و میگوید: وقتی نخستین پلانهای سریال را دیدم متوجه شدم کارگردان کارش را بلد است. بعد هم دیدم چه تحلیل خوبی از خود واقعه کربلا، شخصیتها و اتفاقاتی که در حواشی واقعه کربلا رخ داده، نوشته و پرداخته شدهاست. بنابراین به این نتیجه رسیدم تحلیلها، بسیار منطقی، درست و موشکافانه هستند و در نهایت متوجه شدم با یک گروه حرفهای و کاربلد همراهم. در نتیجه خوشحال شدم که کارگردانی با سن کم، اما توان خوب، ساخت این سریال را در دست گرفته و من هم امکان آن را پیدا کردهام تا با او کار کنم.