نوروز۱۴۰۳ برای مخاطبان رسانه ملی ماندگار شد؛ نوروزی که در کنار پخش برنامه‌های مختلف تلویزیونی و رادیویی، تلاقی ماه مبارک رمضان و عید باستانی را با آن گرامی داشتند.رسانه ملی در این مدت تلاش کرد تا بسته متنوعی از برنامه‌های مخاطب‌پسند را به بینندگان و شنوندگان خود عرضه کند. در این مدت اتفاق‌های مختلفی رخ داد که نوروز و ماه رمضان را برای مخاطبان ماندگار کرد.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، درعین حال، عملکرد تلویزیون در این مدت نشان از یک کارنامه درخشان دارد؛ کما این‌که رئیس رسانه ملی از افزایش بیش از هشت‌درصدی میزان مخاطبان برنامه‌های نوروزی نسبت به نوروز سال گذشته خبر داده است. در گزارش پیش‌رو، ضمن بررسی برنامه‌های نوروزی، عملکرد رسانه ملی را در گفتوگو با کارشناسان بررسی‌کرده‌ایم.
یکی از نکاتی که باید درمورد عملکرد رسانه ملی در نوروز بیان کرد، مساله رشد کمّی و کیفی برنامه‌های تولیدشده در نوروز امسال با توجه به تلاقی نوروز و ماه رمضان بود که توانست مخاطبان خود را نگه دارد؛ کما این‌که رئیس رسانه ملی هم تایید کرده که مخاطبان امسال بیشتر از سال‌های قبل بوده است. پیمان جبلی در این رابطه گفته است: بر‌اساس بازخوردهای اولیه امسال افزایش بیش از ۸درصدی مخاطبان برنامه‌های نوروزی را نسبت به سال گذشته شاهد بودیم. بعد از تعیین شعار سال توسط رهبر معظم انقلاب، جلسه کارشناسی در حوزه برنامه‌ریزی صداوسیما تشکیل شد. از سویی شورای معاونان به‌طور مفصل برای راه‌های تحقق جهش تولید با مشارکت مردم بحث و بررسی کردند. در نتیجه مقرر شد مصادیق مشارکت مردم در افزایش تولید معین شود و همچنین قوانین و اسناد بر زمین مانده که تحقق شعار سال منوط به اجرای آن است، در دستور کار فوری قرار گیرد.
جبلی در خصوص مواردی که می‌تواند به تحقق شعار سال کمک کند، عنوان کرده است: نحوه تولیدات رسانه ملی با کمک و مشارکت مردم تا قبل از پایان هفته دوم فروردین توسط مسئولان و کارشناسان این سازمان بررسی می‌شود. بر‌اساس سند تحول رسانه ملی، امسال و در ایام تعطیلات نوروزی دو تنوع قابل توجه شامل تنوع در تولیدات برنامه‌ها اعم از برنامه‌های سرگرمی و نوروزی و حضور مهمانان در برنامه‌ها داشتیم. به همین دلیل بر اساس بازخوردهای اولیه امسال افزایش بیش از ۸درصدی مخاطبان برنامه‌های نوروزی را نسبت به سال گذشته شاهد بودیم. هزینه‌های برنامه‌ها به‌صورت معمول در قالب قرارداد کلی شبکه با تهیه‌کننده و حامی مالی است و جزئیات قراردادها، در اختیار این سازمان نیست و با پرداخت‌های غیرمعقول موافق نیستیم؛ رویه‌های غلطی که از دوره‌های قبل صداوسیما رواج داشته، به‌تدریج در دست اصلاح است.
مجموعه‌های تماشایی
نوروز امسال سری جدید مجموعه زیرخاکی روی آنتن رفت و توانست مخاطبان بسیاری را به خود جذب کند. از جمله اتفاق‌های جذاب امسال، همین مجموعه طنز بود که تکه‌های مختلفی از آن بازدیدهای بسیار گرفت و مخاطبان از آن صحبت می‌کردند. در سری جدید مجموعه زیرخاکی، فریبرز باغ‌بیشه، باز هم با ماجراهای مختلفی روبه‌رو می‌شود که در ادامه مجموعه‌های قبلی، توانست بینندگان تلویزیون را با خود همراه کند. سریال «زیرخاکی ۴» داستان زندگی فریبرز باغ‌بیشه را روایت می‌کند که در پی آرزوی کودکی‌اش، بازیگر شدن می‌رود تا ستاره سینما شود. البته زیرخاکی تنها مجموعه پرمخاطب تلویزیون در نوروز امسال نبود و مجموعه‌های دیگری مثل هفت‌سر اژدها و رستگاری هم در رتبه‌های بعد، توانستند نظر مخاطبان را به خود جلب کنند؛ کما این‌که مجموعه هفت‌سر اژدها هم پربازخورد بود که نشان از دیده‌شدن آن در میان مخاطبان داشت.
یک دورهمی میلیونی
از دیگر برنامه‌های پرمخاطب تلویزیون، برنامه محفل بود که با حال و هوای قرآنی پخش شد و توانست بسیاری از تماشاگران رسانه‌ملی را به سمت خود بکشاند. دومین فصل از ویژه‌برنامه «محفل» طی ماه مبارک رمضان، پیش از افطار از شبکه سوم سیما پخش می‌شود؛ برنامه‌ای که با محوریت قرآن و با دعوت از قاریان، حافظان و فعالان قرآنی که در حوزه فعالیت خود نوآوری دارند، دقایقی از اوقات روزه‌‌داران را به خود اختصاص می‌دهد. توفیق فصل اول این برنامه که رمضان گذشته پخش شد، محفل را تبدیل به یک برنامه استاندارد در حوزه برنامه‌سازی مناسبتی با محوریت قرآن و پرداختن به مباحث معرفتی و دینی کرده است؛ این برنامه با وجود قالب و فرمی تا حدودی مشابه با نمونه‌های خارجی، از محتوایی ملموس برای خانواده ایرانی برخوردار است و فضایی متأثر از مناسبات هم‌میهنان روزه‌دار دارد؛ مؤلفه‌ای که بسیار نزدیک به حال و هوا و سبک زندگی ایرانی و اسلامی است.
یکی از عوامل مؤثر در جذابیت این برنامه، حضور کارشناسان قرآنی به‌ویژه کارشناسان خارجی و مشخصا دو نفر از آنان، یکی از عراق با نام «حَسنین الحِلو» و دیگری از سوریه به نام «رضوان درویش» است. نمایش استعدادهای مختلف قرآنی در این برنامه، آن را به یک محتوای خاص قرآنی بدل کرده است. محفل به بهانه ولادت امام حسن(ع) هم یک دورهمی در ورزشگاه آزادی داشت‌که بااستقبال مخاطبان همراه شد. پیمان جبلی،رئیس رسانه‌ملی درحاشیه این دورهمی‌گفته بود:این دورهمی‌ها نشان‌دهنده هویت ماست که مردم به بهانه‌های مختلف به میدان می‌آیند. امیدوارم روحیه امام حسنی و امام حسینی در جامعه ما تقویت شود.
محفل پرمخاطب و دیدنی
کارشناسان بسیاری دراین رابطه معتقدند که محفل توانسته تاثیرگذاری خود رامیان مخاطبان داشته باشد.امید‌علی مسعودی، کارشناس رسانه و رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره یکی ازمخاطبان برنامه‌های نوروز تلویزیون است که در گفتوگو با جام‌جم عملکرد صداوسیما را در این روزها مثبت ارزیابی کرده و می‌گوید: من از میان برنامه‌های تلویزیون در ایام نوروز برنامه‌های محفل و ماه من را بیشتر پسندیدم. برنامه محفل واقعا برنامه پرمخاطب و دیدنی‌ای است.
وی ادامه می‌دهد: ما در صداوسیما بیشتر نیاز به فهم و درک داریم تا شعار. یعنی می‌شود مضامینی چون برنامه محفل را با هدف‌گذاری و با بیان هنر بیشتر در برنامه‌ها به‌کار ببریم تا میزان تاثیرگذاری‌اش روی مخاطب بیشتر شود. بیان هنری و تخیل و این‌که بتوانیم واقعیت را به‌گونه‌ای منتقل کنیم که مخاطب از آن واقعیت، به درک و فهم دیگری از جهان هستی پی ببرد.
مسعودی همچنین می‌افزاید: باید دید چرا برنامه محفل تا این حد به دل و جان مخاطب می‌نشیند. به این دلیل که در این برنامه هم شادی هست و هم مذهب و هم این‌که معرفی قرآن را به‌صورت غیرمستقیم و خیلی زیبا ارائه می‌دهد. از طرفی با درد مردم هم آشناست و آن چیزهایی را که مردم کم دارند، به آنها ارائه می‌دهد، نه آن چیزهایی را که خودشان دارند.
مسأله بعدی برنامه «ماه من» است که البته بهتر بود به جای یک مهمان ثابت، چند مهمان وارد برنامه می‌شدند. البته در شب‌های قدر این تنوع رعایت شد. با این حال به نظر می‌رسد که باید در چنین برنامه‌ای دیدگاه‌های گوناگون به عرضه نمایش گذاشته شود. مثلا اگر دقت کرده باشید یکی از صحنه‌هایی که مدام در فضای مجازی بازنشر می‌شود، دعایی بود که خطیب این برنامه در حق افرادی هم کرد که شب احیا نیامده بودند. این خیلی جالب و جذاب است؛ یعنی شما در جمع ما نیامدید اما ما به یاد شما هستیم. این باعث برقراری رابطه بین آدم‌ها می‌شود. به نظر من این باید در برنامه‌سازی‌ها مورد توجه قرار بگیرد.
این کارشناس رسانه در بخش دیگری از این گفتوگو عنوان می‌کند: به نظرم می‌رسد جایگاه استادان دانشگاه در خیلی از برنامه‌ها خالی است و پیشنهاد می‌کنم به این موضوع بیشتر بپردازند. ما امروز نیاز داریم که صداوسیما محققان، پژوهشگران، توانمندان و دانشمندان در همه عرصه‌ها را در برنامه‌های مختلف دعوت کنند. من به سلبریتی‌ها احترام می‌گذارم؛ اما ما چند برابر سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها اساتیدی داریم که اگر معرفی شوند خیلی بیشتر از ورزشکاران و هنرمندان عزیزمان بها و ارزش دارند. ما باید برای اندیشمندان‌مان ارزش بیشتری قائل شویم. شرایط جامعه نباید به گونه‌ای باشد که وقتی یک فوتبالیست به ایران سفر می‌کند، جوان‌های ما دنبال او راه بیفتند، بلکه شرایط باید به گونه‌ای باشد که وقتی یک اندیشمند و دانشمند وارد جامعه ما می‌شود، این استقبال را از او کنند. جامعه ما را باید این‌گونه بشناسند. اگر ما سریالی برای ابوعلی سینا می‌سازیم، ارزشمند است، اما حتما کسانی شبیه به ابوعلی سینا داریم که خلق‌وخوی‌شان می‌تواند الگوی جوانان ما قرار بگیرد. بنابراین الگوسازی یکی از کارهایی است که صداوسیما می‌تواند برای جوان‌ها انجام دهد که من این اتفاق را در برنامه «محفل» دیدم. البته اگر قرار است این برنامه ادامه داشته باشد باید یک تنوع و زیبایی دیگری داشته باشد و به تکرار نیفتد.
وی درباره ویژه‌برنامه‌های تحویل‌سال و توجه به اقوام ایرانی و آیین‌های سنتی نوروز در شهرهای دیگر در این برنامه‌ها هم بیان می‌کند: همین که به اقوام توجه شده کار بسیار ارزشمندی است. به‌هرحال ایران کشوری پهناور و مهد تمدن بشریت است. آثار تاریخی‌ای داریم که در دنیا بی‌نظیر است. ما تنوع قومی و دینی و مذهبی داریم، بنابراین توجه به این تنوع در جذب مخاطب تاثیرگذار است و به تنوع برنامه‌های صداوسیما هم کمک می‌کند. از این رو پرداختن و توجه صداوسیما به اقوام مختلف باعث می‌شود که مردم احساس کنند این رسانه متعلق به همه مردم ایران است.
پناهی از امام‌رضا(ع)
از دیگر برنامه‌ها، ویژه‌برنامه افطار «پناه» بود که هم میزبان چهره‌های شناخته‌شده بود و هم توانست با موضوعات خاص، سراغ مردم عادی برود. برنامه پناه با اجرای مصطفی امامی، هر غروب قبل از لحظات عرفانی اذان مغرب تابعد ازآن با موضوع «مهر امام‌رضا(ع) برای همه» ازحرم مطهر ایشان به‌صورت زنده تقدیم نگاه مخاطبان شد که توانست توجه مخاطبان را به خود جلب کند. این برنامه هر شب با حضورمهمانانی ویژه همراه باسوژه‌ای ازجنس مهربانی و روایت‌هایی شنیدنی پخش می‌شد. تکه‌های مختلفی از مهمانان این برنامه در شبکه‌های اجتماعی سوژه مخاطبان قرار گرفته و بازخوردهای مختلفی درباره آن مطرح شده‌بود.
بازگشت ایرج طهماسب با مهمانی
از دیگر اتفاق‌های خاص امسال بازگشت ایرج طهماسب با برنامه «مهمانی» بود؛ برنامه‌ای که پیش از این توانسته بود درشبکه نمایش خانگی پخش شود وبازخوردهای مثبتی بگیرد. این برنامه درنوروز امسال وبا یادی ازبرنامه «کلاه‌قرمزی» که درنوروز سال‌های قبل روی آنتن میرفت پخش می‌شدتا دوباره یاد آن روزها را برای مخاطبان زنده کند.البته برخی ازعروسک‌های همیشگی این برنامه در مهمانی حاضر نبودند وبرخی دیگرازآنها مثل فامیل دور،آقای همساده، پشه وبچه در برنامه حضور داشتند.
بازگشت مردان آهنین
قوی‌ترین مردان بعد از سال‌ها دوری از تلویزیون، دوباره به پخش رسید تا یاد و خاطره داوری‌های آن روزها برای مخاطبان تازه شود. مسابقه تلویزیونی مردان آهنین که در سال‌های نه چندان دور یکی از پایه‌های ثابت برنامه‌های تلویزیونی رسانه‌ملی در ایام نوروز بود، امسال باردیگر در لیست پخش قرار‌گرفت. مردان آهنین این بار در جزیره کیش ضبط شد تا در ۱۵ قسمت و در ایام نوروز پخش شود. یکی از خاطراتی که مخاطبان از این برنامه دارند، مربوط به داوری‌های فرامرز خودنگاه بود که همزمان با پخش سری تازه این برنامه، از این چهره برای گفتوگو در تلویزیون دعوت شد.
برنامه برمودا با میزبانی از فرامرز خودنگاه، به بیان خاطرات این داور قدیمی‌پرداخت. برمودا در ایام نوروز، سراغ افرادی همچون نجم‌الدین شریعتی هم رفته بود تا با شنیدن خاطرات آنها، برنامه متفاوتی را برای مخاطبان تدارک ببیند. نباید از نظر دور نگاه داشت که یکی از برگ برنده‌های تلویزیون در نوروز امسال، دعوت از چهره‌های برجسته به تلویزیون بود؛ چهره‌هایی که گاهی برنامه مشخصی برای پخش داشتند و گاهی تنها در قامت مهمان حاضر می‌شدند. از جمله علی نصیریان و ایرج خواجه‌امیری که در قاب تلویزیون ظاهر شده بود. البته نوروز امسال برای خیلی از هنردوستان، روزهای تلخی را رقم زد چراکه چهره‌های مختلفی از این عالم پرکشیدند. چهره‌هایی مثل بهادر اسدی، کارگردان و علی‌اصغر رضایی‌نیک، دوبلور که هر کدام خاطرات بسیاری برای مخاطبان رقم زده بودند.
نوروز پر عنوان و پربار تلویزیون
حسین سلطان‌محمدی جزو منتقدانی است که با دقت نظر و نکته‌سنجی که دارد، به تماشای برنامه‌های تلویزیون می‌نشیند. وی در گفتوگو با جام‌جم درباره ارزیابی‌اش از عملکرد صداوسیما در نوروز بیان می‌کند: کلیت ماجرا این است که صداوسیما در ایام نوروز بسیار پرعنوان و بسیار پرموضوع و پر ژانر بود. یعنی مخاطب به طور کامل نمی‌توانست به همه برنامه‌ها برسد و ممکن بود در این میان، برنامه مورد علاقه‌اش را از دست بدهد. به تعبیری دست صداوسیما امسال خیلی پر بود. وی می‌افزاید: به طور مثال اگر قرار بود مخاطب یکی از مجموعه‌های ماه رمضان را دنبال کند و همزمان به تماشای بازپخش سریال مورد علاقه‌اش از شبکه آی‌فیلم بنشیند، این تداخل وجود داشت و بخشی از علاقه‌مندی‌هایش را از دست می‌داد.
بنابراین این پرعنوانی و شلوغی و پرمجموعه‌ای از یک نظر خوب بود و از یک نظر باعث می‌شد به همه برنامه‌ها نرسیم و نتوانیم به صورت متمرکز به یکی از برنامه‌ها و سریال‌ها بپردازیم.سلطان‌محمدی همچنین درباره برنامه‌های تحویل سال ادامه می‌دهد: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های برنامه‌های تحویل سال، پرچهره بودن آنهاست و البته این‌که لزوما چهره‌های هنری مدنظر نبود و چهره‌های غیرهنری و مردمی هم حضور داشتند. مثل فرزند شهید مدافع حرم و... .
از طرفی برنامه‌های ویژه افطار هم بود.مثل «زندگی پس از زندگی»که همچنان مخاطب خودش را دارد یا برنامه «محفل» که اصلا نمی‌شد از آن گذشت. برنامه‌ای که در کشورهای منطقه هم پخش شده وخود من هم به صورت کاملا تصادفی بخش‌هایی از این برنامه را در شبکه المنار با زیرنویس عربی دیدم.این منتقد در بخش دیگر بیان می‌کند: موضوعات جدی و مهم بسیاری در برنامه‌های نوروز مورد بررسی قرار گرفت که در جای خود ارزشمند است. به نوعی برای هر سلیقه‌ای تلویزیون برنامه داشت. نکته مهم دیگر بازگشت ایرج طهماسب با برنامه «مهمانی» به تلویزیون بود.
همچنین بازگشت چهره‌های دیگری چون فرزاد حسنی که اتفاق خوبی در تلویزیون محسوب می‌شود. وی می‌گوید: نکته جالبی که برایم در این زمینه وجود داشت این بود به‌رغم این‌که عده‌ای می‌گویند تلویزیون مخاطب ندارد اما جالب است که موقع افطار اعضای خانواده با هم مشورت می‌کردند کدام برنامه و شبکه را ببینند. ضمن این‌که درباره برنامه‌ها و سریال‌ها با هم صحبت می‌کردند. بنابراین نشان دهنده این است که تلویزیون مخاطب دارد و اتفاقا با دقت هم به تماشای برنامه‌ها و سریال‌های مورد علاقه خود می‌نشینند. چون تلویزیون به قدری سنگین و پرعنوان کار کرد که نمی‌شد به همه برنامه‌ها رسید و خیلی چیزها را از دست دادیم. می‌توان گفت همین تقارن نوروز و ماه رمضان باعث شد تلویزیون با دست پر به‌استقبال دو بهار برود.
سپیده اشرفی و زینب علیپور طهرانی - گروه رسانه