با توجه به اینکه موضوع فاصله پژوهش و تولید در سال‌های متوالی همواره مطرح بوده، اکنون مرکز تحقیقات در چه فاصله‌ای از تولید قرار دارد؟ هر اقدام مطالعاتی و پژوهش برای طراحی و تولید برنامه رادیویی و تلویزیونی، نقش مؤثری در تأمین اهداف، محتوا و جنبه‌های ساختاری و هنری برنامه دارد، اما با وجود تأکید بر اهمیت پژوهش در فرایند برنامه‌سازی، هم‌اکنون از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های جدی در حوزه برنامه‌سازی سازمان، «پژوهش‌محور نبودن» مراحل طراحی، نگارش و تولید برنامه است. البته اگر عرصه تعامل دو حوزه پژوهش و تولید سازمان را به «پژوهش درون‌‌متنی» و «پژوهش‌های برون‌متنی» تفکیک کنیم دستاوردهای مطالعاتی و پژوهشی مرکز تحقیقات ناظر بر پژوهش‌های برون‌متنی است. به این معنا که این مرکز به‌طور مستقیم در طراحی و تدوین گزارش پژوهش و همچنین فرایند پژوهش در مراحل برنامه‌سازی که برای بهره‌گیری از آن در نگارش فیلم‌نامه یا متن و تأمین نیازهای محتوایی و اطلاعاتی برنامه‌های نمایشی و غیرنمایشی صورت می‌گیرد، نقشی ندارد. ولی در زمینه پژوهش‌های به اصطلاح برون متنی که ناظر بر «مخاطب‌شناسی» و «مخاطب‌پژوهی»، «نظرسنجی برنامه‌ای» «ارائه خدمات پژوهشی و مطالعاتی در قالب کتاب و گزارش پژوهشی (کتابچه)»، «ارائه خط مشی‌های لازم به حوزه‌های سیاستگذار و برنامه‌ساز در موضوعات و مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی» که زمینه‌ساز طراحی و تولید برنامه‌هایی با مقتضیات و نیازهای روز جامعه با رویکردی واقع‌بینانه می‌شود، نقش فعال و تعیین‌کننده‌ای دارد. برای نمونه از جمله اقدامات کلان مرکز در چند سال اخیر که به طور مستمر صورت می‌گیرد طراحی و تولید شکل جدید و مؤثری از محصولات پژوهشی با عنوان سند اقدام (policy paper) با رویکردی راهبردی در حوزه‌های برنامه‌ساز است که با هدف «کاهش شکاف موجود میان راهبردها و سیاست‌ها با فرایند طراحی و تولید برنامه یا همان پیام» اجرا می‌شود. این اقدام تا حدود زیادی توانسته ارتباط نسبتاً خوبی میان حوزه‌های پژوهش، تولید و سیاستگذار سازمان برقرار کند. شایان ذکر است در تدوین این اسناد اقدام، صاحب‌نظران دانشگاهی، مدیران ارشد رسانه و پژوهشگران رسانه حضور دارند. برخی از مهم‌ترین مسائل شناسایی شده که اسناد اقدام آن‌ها تدوین و ابلاغ شده عبارتند از: سرمایه اجتماعی، قانون‌گریزی، حاشیه‌نشینی، احساس محرومیت نسبی، محیط‌زیست، اخلاق اجتماعی، رعایت حقوق متقابل، فرهنگ کار گروهی و ... . البته در زمینه «پژوهش‌های درون متنی» با توجه به ظرفیت‌های کم‌نظیر تخصصی و علمی در حوزه فرهنگ عامه واحد فرهنگ مردم این مرکز، ارتباط و همکاری‌های خوبی در قالب‌های مشورتی و پشتیبانی (مطالعاتی و پژوهشی) و کارشناسی برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی با عوامل برنامه‌ساز از جمله تهیه‌کنندگان و کارگردان و نویسندگان برقرار شده است. با این توصیف، در چند سال اخیر علاوه بر کاهش فاصله میان حوزه پژوهش و تولید، دستاوردها و محصولات پژوهشی مرکز به نحوه تخصصی‌تر و هدفمند‌تری در اختیار حوزه‌های برنامه‌ساز قرار می‌گیرد. به همین دلیل در حال حاضر دستاوردهای این مرکز از اقبال بیش‌تری نزد مدیران و برنامه‌سازان برخوردار شده است. کدام برنامه‌ها و سریال‌های مطرح سازمان تاکنون از این موهبت برخوردار شده‌اند و چه آثاری بر روی کیفیت برنامه داشته است؟ همان‌گونه که عنوان کردم این مرکز به طور مستقیم در مراحل پژوهشی برای تولید برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی یا به اصطلاح «پژوهش برنامه‌ای» نقشی ندارد. چون این نوع پژوهش‌ها با نظارت مدیران گروه‌های برنامه‌ساز و مدیریت و اجرای تهیه‌کننده برنامه برای برنامه‌ای مشخص در ساختار نمایشی و غیرنمایشی با هدف تأمین نیازهای اطلاعاتی و محتوایی برنامه صورت می‌گیرد. با این توصیف، بنده به آن جنبه از فعالیت‌های مرکز که به نحو غیرمستقیم در ارتقای کیفیت برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی مؤثر است، می‌پردازم. مرکز با اجرای پژوهش‌های نظرسنجی که ناظر بر مخاطب برنامه است، دیدگاه‌های مردم درخصوص برنامه‌ها،‌ میزان مخاطبان رضایت ایشان از برنامه‌ها را به طور مداوم رصد و در اختیار مدیران ارشد سیاستگذار، برنامه‌ساز و نظارتی قرار می‌دهد. مرکز در چند سال اخیر با گسترش و تمرکز بر حوزه مخاطب‌پژوهی و مخاطب‌شناسی اقدامات مؤثری در این خصوص صورت داده است، که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: تمرکز خاص بر سریال‌های تلویزیونی با توجه به اهمیت و جایگاه خاص این ساختار در میان برنامه‌های رسانه ملی. «البته در صورت اقبال به سریالی خاص بررسی‌های عمیق‌تری از جمله تحقیقات کیفی و سنجش آثار آن بر مخاطب صورت می‌گیرد. در این خصوص می‌توان به نظرسنجی سریال‌های «فوق لیسانسه‌‌ها»، «ستایش 3» «بوی باران»، «برادر جان»، «دلدار» و «از یاد رفته‌ها» اشاره کرد.» شناخت گروه‌های مرجع مخاطبان در زمینه مباحث سیاسی و انتخاباتی، رصد دوره‌ای نیازها، خواسته‌ها و علایق گروه‌های مختلف مخاطبان، بررسی میزان اعتماد به اخبار و ... از جمله اقدامات مرکز در حوزه مخاطب‌پژوهی است. اجرای نظرسنجی‌های معطوف به بررسی الگوی مصرف رسانه‌ای که با هدف سنجش میزان استفاده مخاطبان از سایر رسانه‌‌ها صورت می‌گیرد نیز موجب خواهد شد که برنامه‌سازان آگاه شوند که مخاطبان کدام محصول رسانه را استفاده می‌کنند و کدام رسانه رقیب جدی آن‌ها در این محصول خواهد بود. با توجه به این‌گونه نظرسنجی‌ها حتی می‌توان اولویت‌های تولید برنامه را به لحاظ شکل و محتوا نیز تعیین کرد. باید گفت نتایج این پژوهش‌ها در صورت به کارگیری هوشمندانه و دقیق در حوزه‌های تولید می‌تواند در حفظ و جذب مخاطبان جدید و جذابیت محصولات مؤثر باشد. در واقع این‌گونه پژوهش‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات مدیران و سازندگان برنامه‌ها درباره کمّیت و کیفیت برنامه‌ها مبتنی بر شواهد بیرونی صورت بگیرد.  به طور کلی محصولات مرکز شامل گزارش‌های پژوهشی، کتاب‌ها، کتابچه‌ها و فصلنامه‌های علمی‌پژوهشی و تخصصی است. هم‌اکنون پژوهش‌های انجام شده در مرکز، منبع مهمی‌برای سیاستگذاران، برنامه‌ریزان و پژوهشگران سازمان و دانشگاهیان و کارشناسان حوزه ارتباطات و رسانه به شمار می‌رود و نتایج این پژوهش‌ها هم در حوزه‌های کاربردی و هم در گستره نظری و تولید دانش بومی، حایز اهمیت فراوان است و معمولاً در قالب کتابچه به چاپ می‌رسد. کتاب‌های منتشر شده مرکز نیز که اکنون به بیش از صد عنوان رسیده، حاوی ماندگارترین پژوهش‌ها و نیز ترجمه تازه‌ترین آثار پژوهشی برای استفاده پژوهشگران و برنامه‌سازان است.  با توجه به نسبت عکس سرعت پژوهش و تولید چگونه می‌توان از پژوهش‌های مناسب برای برنامه‌سازی بهره برد؟  رویکرد محوری در خصوص رفع همه جانبه ضعف‌ها، که علاوه بر سوابق تاریخی موضوع در سازمان، جنبه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در آن دخیل است، «تقویت و پشتیبانی تعاملات پژوهش و تولید در سازمان» است که متولیان این دو حوزه باید سازوکارهای لازم را طراحی و تدوین و عملیاتی کنند. در این خصوص علاوه بر بازنگری در نظام گزارش‌دهی و ارائه قالب‌های جدید برای ارائه دستاوردها و محصولات به حوزه‌های تولیدی و برنامه‌سازی که این مرکز در این زمینه اقدامات درخورتوجهی صورت داده است ـ از جمله طراحی، تدوین و اجرای سند اقدام (policy paper) ـ می‌توان با مشارکت حوزه‌های تولیدی «رویه فعالیت‌های پژوهشی در فرایند برنامه‌سازی رادیویی و تلویزیونی» را ساماندهی و عملیاتی کرد. همچنین می‌توان با اتخاذ اقدامات عملیاتی برنامه‌ریزی شده از جمله «تقویت نگرش به رویکرد تولید پژوهش محور» در مدیران و مسئولان و عوامل اصلی برنامه‌ساز در قالب اجرای طرح «پیوست پژوهشی»، «همکاری در زمینه تهیه و تدوین منابع مطالعاتی مورد نیاز حوزه‌های تولید» و همچنین «به‌کارگیری سازماندهی شده پژوهشگران آشنا با فرایند برنامه‌سازی در بدنه تولید» به نحوی این دو حوزه را در فرایند برنامه‌سازی پژوهش محور به نوعی هم‌زمانی مناسب و مطلوب رهنمون کرد. نتایج پژوهش‌ها چگونه در دسترس معاونت‌ها و همچنین برنامه‌سازان سازمان قرار می‌گیرد؟ نتایج و دستاوردهای پژوهشی مرکز، متناسب با ویژگی‌های کاربران از حیث جایگاه مدیریتی، تخصصی و حوزه‌های عمل یعنی سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و برنامه‌سازی، طراحی و تدوین می‌شود. در این خصوص این مرکز با شناسایی دقیق نیازها و مطالعات کاربران از سطوح مدیران ارشد تا برنامه‌ساز و پژوهشگران، دستاوردها و محصولات پژوهشی خود را ارائه می‌کند. همچنین کاربران تخصصی شامل مدیران، دانشگاهیان، پژوهشگران و برنامه سازان می‌توانند طبق روش‌های موجود از سامانه‌های اطلاعاتی و پژوهشی مرکز بهره‌برداری کنند. آیا سامانه و سطح دسترسی مانند آنچه در میراث آرشیو رخ داده، در پژوهش‌های مرکز تحقیقات در نظر گرفته شده است؟ به نظر بنده مقایسه سامانه آرشیو سازمان با عنوان «میراث جام جم» که اقدامی مناسب بوده با سامانه مرکز تحقیقات که سامانه‌ای تخصصی در حوزه اطلاع‌رسانی، پشتیبانی پژوهش و مطالعات حوزه علوم ارتباطات و رسانه به ویژه رادیو و تلویزیون است، مقایسه صحیحی نیست. چون این دو سامانه از حیث ماهیت و ضرورت‌های شکل‌گیری و خدمات‌دهی با یکدیگر کاملاً متفاوتند. هم‌اکنون سامانه مرکز تحقیقات از حیث ارائه اطلاعات و خدمات مطابق با استانداردهای سامانه‌های حوزه‌های پژوهشی و مطالعاتی فعال و شاخص در مراکز و نهادهای علمی ـ پژوهشی کشور فعالیت می‌کند. کاربران سازمان نیز در چارچوب ضوابط حرفه‌ای و تخصصی تعیین شده، می‌توانند از منابع و مطالب این سامانه بهره‌برداری کنند و برای کاربران غیرسازمانی نیز، آیین‌نامه «سطح دسترسی، عرضه و اطلاع‌رسانی محصولات مرکز» تدوین شده و مطابق با آیین‌نامه عمل خواهد شد.  با توجه به اینکه پژوهش معمولا در خصوص رویدادهای آتی به انجام می‌رسد آیا اکنون برای برنامه‌های مطرحی چون عصر جدید یا سریال‌های فاخر و همین‌طور موضوع انتخابات پیش رو پژوهش‌هایی در دستور کار مرکز تحقیقات است؟ همان گونه که عنوان کردم درخصوص برنامه‌های پربیننده به‌ویژه در گونه سریال‌های تلویزیونی، مسابقه و طنز مانند «خندوانه، دورهمی و عصر جدید» نظرسنجی‌های مرکز به طور دوره‌ای از حیث میزان مخاطبان، میزان رضایت و همچنین ارزیابی مخاطب از سایر عناصر و عوامل محتوایی، هنری و فنی برنامه صورت می‌گیرد و نتایج آن علاوه بر ارائه به مدیران ارشد برنامه‌ساز و عوامل تولید برنامه از طریق رسانه‌های جمعی به مخاطبان ارائه می‌شود، تا در روند تولید خود اصلاحات لازم را مطابق با نظرات، سلایق و تمایلات مخاطبان با هدف جذابیت بخشی هر چه بیش‌تر به برنامه اعمال کنند.  درخصوص موضوع انتخابات نیز هم‌اکنون در حال برگزاری نظرسنجی‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی هستیم. با توجه به اهمیت و حساسیت سیاسی و امنیتی موضوع انتخابات به‌ویژه انتخابات ریاست جمهوری در نظام جمهوری اسلامی ایران، این مرکز از دهه هفتاد به طور مستمر به این موضوع (شش دوره انتخابات ریاست جمهوری) پرداخته است و با اتخاد سازوکارها و تمهیدات لازم از حیث اصلاح روندها، طراحی مناسب پرسشنامه‌ها، آموزش پژوهشگران، به کارگیری و اجرای مناسب شیوه‌های نمونه‌گیری و کنترل و نظارت‌های لازم در حین اجرا به عنوان متمایز‌ترین و معتبرترین نهاد تخصصی در حوزه پیش‌بینی نتایج انتخابات در کشور محسوب می‌شود. بنده در مصاحبه‌ای که اخیراً با یکی از نشریات داشتم از آن به عنوان «برند مرکز تحقیقات» یاد کردم. علاوه بر مرکز تحقیقات سازمان، سازمان‌ها و نهادهای دیگری نیز در این زمینه فعالیت می‌کنند. چه سازوکاری برای تعامل با آن‌ها اندیشیده شده است؟ با دیگر بخش‌های تحقیقاتی سازمان چگونه تعامل می‌کنید و چه راه‌هایی برای پیشگیری از موازی کاری اندیشیده‌اید؟ به طور کلی گسترش و تقویت همکاری‌ها و تعاملات علمی ـ‌‌ پژوهشی با نهادها و مراکز پژوهشی کشور از جمله سیاست‌های این مرکز است که طی دو دهه اخیر روند رو به رشد داشته است. در این خصوص با هدف بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و تجارب علمی سایر مراکز علمی‌کشور از جمله مراکز و مؤسسات افکارسنجی فعال در کشور، تفاهم نامه‌هایی به امضا رسیده است. در آذر سال گذشته نیز این مرکز با هدف «توسعه دانش افکارسنجی کشور»، «تبیین اهمیت و نقش افکارسنجی در سیاستگذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور» و «اولین همایش مطالعات پیمایشی و افکارسنجی در ایران» را با همکاری «مرکز آمار ایران»، «پژوهشکده آمار»، مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری»، «مرکز افکارسنجی ناجا» و «اداره‌کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران» برگزار کرد. شایان ذکر است که در این همایش، 50 عنوان مقاله در عرصه‌های سه‌گانه مطالعات پیمایشی و افکار‌سنجی «مباحث کاربردی و عملیاتی»، «مباحث نظری و چشم‌اندازها» و «مباحث روش‌شناختی و آمار» ارائه شد که در قالب کتاب مجموعه مقالات همایش به چاپ رسید. در ضمن در این همایش سه کارگاه ‌«روش‌شناسی مطالعات پیمایشی و افکارسنجی»، «افکارسنجی‌های انتخابات» و «چالش‌های علمی اجرایی پیمایش در ایران» و کارگاه‌های آموزشی «اشتباهات رایج در مطالعات پیمایشی» و «نمونه‌گیری در پیمایش‌های تلفنی» با حضور صاحب‌نظران دانشگاهی و متخصصان شاخص این حوزه برگزار شد و مورد استقبال پژوهشگران سازمان و سایر مراکز علمی و دانشگاهی قرار گرفت.