حوزه مستند و تجربی مقدمه‌ای برای رشد سینمای حرفه‌ای است. سینمای مستند به دلیل واقع نمایی و انتخاب سوژه‌های مختلف می‌تواند مخاطبان بی‌شماری داشته باشد و البته تولید و پخش آن از تلویزیون نیز در دیده شدن آن موثر خواهد بود.

سینما حقیقت در قاب تلویزیون

 برپایی جشنواره سینما حقیقت، اتفاقی است که به قدرت برنامه‌های مستند در بالا بردن فرهنگ جامعه کمک می‌کند و موجب علاقه‌مندی مستندسازان جوان به رفتن در حوزه‌های مختلف مستندسازی می‌شود. امسال نیز دوازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران سینماحقیقت، از 19 تا 25 آذر در پردیس سینمایی چارسو برگزار شد. بخش‌های مسابقه ملی (مستندهای کوتاه و مستندهای نیمه‌بلند)، مسابقه بین‌الملل، جایزه شهید آوینی، مستند معدن و صنایع معدنی ایران و خارج از مسابقه، مهم‌ترین بستر برای رقابت و دیده شدن آثار راه یافته به جشنواره سینما حقیقت بود که به همت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و سازمان امور سینمایی برپا شد. با توجه به گستره سینمای مستند در بین مخاطبان تلویزیونی و رویکرد مصرف مستند که بهترین جایگاهش تلویزیون است، صداوسیما از بازتاب خبری و رسانه‌ای جشنواره سینماحقیقت چشم‌پوشی نکرده، ویژه‌برنامه‌هایی را برای پوشش هم‌زمان با برگزاری جشنواره سینما حقیقت تولید و پخش کرده‌است. مأموریت این برنامه‌ها معرفی بیش‌تر سینمای مستند و ترغیب مخاطب عام به دنبال‌کردن مستندهای تولید شده بوده‌است. در این میان، در کنار شبکه یک سیما که با همراهی تأمین برنامه، 10 برنامه 15 ‌دقیقه‌ای با موضوع جشنواره سینماحقیقت را از 19 آذر تا پایان جشنواره روی آنتن برد، شبکه‌های مستند، پنج و افق نیز این جشنواره را پوشش دادند.

 شبکه مستند: سفر اهل آب به تخت سلیمان

امسال شبکه مستند با شش اثر در بخش‌های مسابقه سینما حقیقت حضور داشت. در بخش مسابقه ملی، مستندهای کوتاه «اهل آب» ساخته آزاده بیزارگیتی نماینده شبکه مستند بود و مستندهای «تخت سلیمان» به تهیه‌کنندگی وکارگردانی پژمان مظاهری‌پور، «ده برادر» به کارگردانی محسن علیدادی، «خور بر کرانه کویر نمک» ساخته مهدی باقری، «سیاه زخم» به کارگردانی سجاد ایمانی و «آنام »ساخته مریم حق‌پناه نیز در بخش‌های دیگر حضور داشتند. همچنین این شبکه به دلیل مأموریت شبکه‌ای‌اش که همواره پخش آثار سینما حقیقت را در کنداکتور خود دارد، هم‌زمان با برپایی جشنواره سینما حقیقت، ویژه برنامه‌هایی را روی آنتن برد. ویژه‌برنامه‌ «روزانه جشنواره» به تهیه‌کنندگی سعید رسولی، در طول مدت برگزاری جشنواره از ساعت 19 به مدت نیم ساعت رویدادهای هر روز جشنواره را رصد کرد و در بخش‌هایی از آن با مستندسازان جاضر در جشنواره به گفت‌وگو پرداخت. «نردبان» برنامه آموزشی شبکه مستند در حوزه عکاسی و مستند سازی که جمعه‌ها روی آنتن می‌رود نیز در این ایام موضوع برنامه‌اش را به معرفی بخش‌های مختلف سینما حقیقت اختصاص داد. در کنار این‌ها، نباید از برنامه ثابت شبکه مستند به نام «سینما حقیقت» غافل شد که در طول سال آثار راه یافته به این جشنواره را از شبکه مستند پخش می‌کند و هم‌زمان با برپایی این جشنواره نیز آثار در خور توجه را پخش کرد. در ادامه، آثار راه یافته از شبکه مستند به جشنواره سینما حقیقت را مرور می‌کنیم.

 تخت سلیمان: رمزگشایی از یک بنای باستانی

مستند ۵۰ دقیقه‌ای «تخت سلیمان» به بررسی تاریخ مطالعات باستان شناسی محوطه تخت سلیمان می‌پردازد و با ارائه شناسنامه‌ای از تاریخ شناسایی این محوطه از کسانی که برای اولین بار به تخت سلیمان سفر کرده و به کاوش پرداخته‌اند نام می‌برد. مظاهری‌پور که نزدیک به دو دهه در حوزه مطالعات باستان‌شناسی فعالیت می‌کند، درباره دلیل توجهش به این مکان می‌گوید: تخت سلیمان همواره مورد توجه بسیاری از مستندسازان بوده است. از منوچهر عسکری‌نسب که درباره مناطق مختلف ایران مستند می‌سازد و مستندی پیش از انقلاب درباره این منطقه ساخته تا علی اکبر ولدبیگی و اُرُد عطارپور و پیروز کلانتری و همچنین پروانه معصومی و... آثار متفاوتی درباره این اثر موجود است. وی می‌افزاید: این مستند درباره مطالعات باستان‌شناسی این محیط باستانی است و به معرفی سازه‌های باستانی از نگاه باستان شناسان می‌پردازد. باستان‌شناسی، مانند رمزگشایی است و ما با استفاده از نقشه‌ها و طراحی‌ها، تک تک بناهای تخت سلیمان را با این انگیزه معرفی می‌کنیم و می‌گوییم چه چیزهایی در آن پیدا شده و چطور پیدا شده‌ است.

 خور، بر کرانه کویر نمک: خوشا به حال کویر

خور، منطقه‌ای در شمالی‌ترین بخش اصفهان ، نزدیک به جندق و سمنان است که از لحاظ تاریخی اهمیت بسیاری دارد.همچنین این منطقه، زادگاه یغما جندقی از شعرای غزل‌سرای سده سیزدهم ایران در عهد محمدشاه قاجار خطه‌ای شاعر خیز است که بیش‌تر مردمانش شاعر هستند. مهدی باقری کارگردان، این مستند را بر مبنای شکل‌گیری این منطقه و روحیه شاعرانه مردمانش ساخته است.

 ده برادر: همزیستی با اعتیاد

مستند ده برادر، روایتی است از زندگی ده برادر از یک خانواده که هفت نفر از آن‌ها معتاد هستند. محسن علیدادی تلاش دلسوزانه مردی را به تصویر می‌کشد که برای نجات برادرانش به هر در می‌زند؛ از تلاش برای ترک دادن هر کدام از برادرانش تا رفت‌ و آمد به دادگاه برای آزادی آنان، می‌خواهد همه‌ را در شب عید کنار هم جمع کند؛ اما دیگر برادران با او همکاری نمی‌کنند و همان رویه قبلی‌شان را ادامه می‌دهند. این مستند تلاش می‌کند دلایل اجتماعی و خانوادگی کشیده شدن این افراد را به اعتیاد به تصویر بکشد.

 شبکه پنج: پنجره‌ای به مستندهای شهری

برای تهیه‌کننده‌ای مانند محمد حمیدی‌مقدم که سال‌ها در شبکه‌های مختلف سیما در حوزه سینما شناخته شده، جشنواره سینما حقیقت فرصت مناسبی است تا پوشش رسانه‌ای این جشنواره را به شکلی متفاوت برگزار کند. وی با تهیه مستند گزارش سینما حقیقت، ضمن پوشش تصویری مهم‌ترین رویداد مهم پاییز امسال در حوزه مستند از شبکه پنج سیما، سعی کرد با معرفی فیلم‌ها و زمان پخش آن‌ها و گفت‌وگو با کارگردان‌های جشنواره به مهم‎ترین اتفاقات جشنواره بپردازد. وی در این باره می‌گوید: طراحی چنین برنامه‌ای در شبکه چهار سیما شکل گرفت و پس از چند سال تولید در این شبکه تصمیم گرفتیم امسال این برنامه از آنتن شبکه پنج پخش شود. طراحی این برنامه با توجه به نوع مخاطب و هدف‌گیری‌اش بوده که هر شب، مخاطبان از اخبار جشنواره آگاه می‌شوند و با ضرباهنگی تند به لایه‌های مختلف جشنواره سرک می‌کِشند، با مهمانان خارجی آشنا می‌شوند و در کل می‌دانند چه اتفاقی در جشنواره رخ داده است.حمیدی مقدم با اشاره به تفاوت مستندها و رویکرد این برنامه با ویژه‌های شبکه چهار و شبکه یک تأکید می‌کند: اولویت ما در شبکه تهران، مستندهای شهری، آسیب‌های اجتماعی شهری و مستندهایی بود که در کلان‌شهرها اتفاق می‌افتند و با این رویکرد با فیلم‌سازان صحبت کردیم و در واقع جشنواره سینماحقیقت از زاویه دیگری برای مخاطبان شبکه پنج رصد شد.

 شبکه افق: همبستگی و وحدت ملی در سایه پدر

شبکه افق، مستند سینمایی «پدر طالقانی» به تهیه‌کنندگی اباذر صالحیان و کارگردانی محمدعلی محمددوست را با همکاری سازمان رسانه‌ای اوج به جشنواره فرستاده است. این مستند که منتخب بخش مسابقه ملی و جایزه شهید آوینی بوده، روایتی از زندگی آیت‌الله طالقانی است که در قالب مستند بازسازی، به تصویر کشیده شده و برای ساخت آن با حدود ۵۰ نفر از کسانی که از نزدیک آیت‌الله طالقانی را می‌شناخته‌اند و افرادی از جناح‌های مختلف، مصاحبه‌هایی شده است. به گفته تهیه‌کننده این اثر، مهم‌ترین رسالت این مستند، تغییر نگاه و زاویه دید مخاطب است تا او با رویکردی تازه‌ با مسائلی که برایش اهمیت دارد روبه‌رو شود. وی می‌گوید: زنده‌یاد سید محمود طالقانی که در پیشبرد انقلاب و پیروزی آن نقش بسزایی داشته، یکی از مهم‌ترین چهره‌های انقلاب اسلامی است که مورد بی‌توجهی هنرمندان قرار گرفته است. ایجاد همبستگی و وحدت ملی یکی از ویژگی‌های بارز اوست که سعی شده در این مستند به نمایش در آید.

 مراکز استان‌ها میزبان تندیس‌های جشنواره

درخشش مراکز استان‌ها با کسب چندین جایزه نقطه عطفی بر حضور مستندسازان در مراکز استان‌ها بوده است. به نظر می‌آید مستندسازان جوان شهرستانی به دلیل اینکه اشراف کاملی بر موضوعات شهرشان دارند می‌توانند مستندهایی خوب با اطلاعات کامل تولید کنند و همین نکته است که آن‌ها را حائز رتبه‌های برتر در دوازدهمین جشنواره سینما حقیقت کرده‌است. محمد اسکندرزاده از مرکز سمنان با مستند «شور شیرین» جایزه دوم بخش معدن و صنایع معدنی را کسب کرد و مستند «سنگ و نان» به کارگردانی محمد عبداللهی از مرکز خراسان جنوبی جایزه سوم بخش معدن و صنایع معدنی را از آن خود کرد. مهدی نورمحمدی از مرکز ایلام نیز با مستند «آواز جغد» دو جایزه ویژه دبیر جشنواره و تندیس جشنواره را به‌دست آورد. همچنین در بخش ملی جشنواره، بهترین صدا به مهرداد نورمحمدی از مرکز ایلام تعلق گرفت.