در پشت صحنه «شبخند»، برنامه‌ای که می‌خواهد طنز را به روستاها و شهرهای کشور ببرد

برنامه شبخند از جمله برنامه‌های شبکه شما است که با اجرای رضا رفیع روی آنتن می‌رود.

رضا رفیع سال‌هاست که در عرصه طنزپردازی و در شاخه ادبی آن توانسته برنامه‌های بسیاری را روانه آنتن کند. از طنز ادبی‌ـ انتقادی «قندپهلو» گرفته تا «منبع موثق» با محوریت شوخی با رویدادهای روز و هم‌اکنون که در استودیو شبکه «شما» از شنبه تا چهارشنبه با برنامه «شبخند» طنز خود را به دل استان‌هایی از سراسر کشور برده‌است. اینجا و در این برنامه اولویت با طنزپردازانی است که زادگاهشان روستاها، بخش‌ها و شهرهای مختلف کشور است. نگاهی بی‌تعارف به موضوعات روز که به سرخط‌های خبری هر استان نیز سرایت کرده؛ این نگاه دستمایه طنازی دو گروه شرکت‌کننده قرار می‌گیرد که در رقابتی دوستانه از دو استان مختلف هم موجب شیرین‌زبانی‌های کلامی و منثور می‌شوند و هم انتقادی منصفانه به موضوعات مختلف صورت می‌گیرد و شوخی‌هایی ادبی شکل می‌گیرد. در پایان هم به رای مردم، طناز برگزیده معرفی می‌شود.

حدود یک ماهی می‌شود که «شبخند» به سردبیری و اجرای رضا رفیع و تهیه‌کنندگی امیر قمیشی و محمد تربتی روانه آنتن شبکه «شما» شده‌است اما وجه تمایز این برنامه با سایر برنامه‌های طنز شبکه‌های دیگر چیست رضا رفیع هر آنچه درباره این برنامه باید بدانیم را اینگونه توضیح می‌دهد.

برنامه «شبخند» با رویکرد تلفیق طنز ادبی و مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی  روز کشور که در رسانه‌های مختلف منعکس می‌شود، ساخته شده‌است. در حقیقت این دو جریان در «شبخند» به عنوان رویکرد ثابت لحاظ می‌شود. وجه ممیزه این برنامه از سایر برنامه‌های طنز تلویزیون هم زنده بودنش است. تاکنون یک برنامه طنز ادبی با حضور مجری و دو شرکت‌کننده به صورت زنده روی هیچ آنتنی نداشته‌ایم و این اتفاق هم‌اکنون در شبکه «شما» می‌افتد. وقتی یک نفر اجرا می‌کند سختی کار نصف می‌شود، چون خودش هست و می‌داند چه می‌خواهد بگوید؛ اما زمانی که تعداد زیاد می‌شود کار دشوارتر می‌شود، وقتی قرار باشد که هر شب نیز برنامه پخش شود مشکلات به تبع آن بیش‌تر می‌شود.

آیتم‌های برنامه

برنامه به شبخند یک، دو، سه و گاهی به ضرورت چهار تقسیم شده است. در شبخند به تیتر اخباری پرداخته می‌شود که کاملاً به روز است. حتی گاهی شده که دو ساعت مانده به برنامه یک تیتر خبری جایگزین تیتر خبری دیگر می‌شود که من انتخابش می‌کنم و کارگردان تأییدش می‌کند و نهایتاً در اتاق فکری متشکل از مدیر شبکه، تهیه‌کننده، کارگردان و بنده، تصمیم نهایی گرفته می‌شود.

یک عکس و کلیپ با موضوعات مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داریم تا با آن موضوع خاص، اشعار طنز و ادبی فی‌البداهه گفته شود. به عنوان مثال به موازات بخش‌های خبری که رسالت پرداختن به اخبار را دارند، نیشخند بدون داشتن چنین سیاستی از اخبار روز استفاده می‌کند. ما سعی کردیم داغ بودن در پرداخت طنز و خبر هم رعایت شود. اصرار داریم برنامه به‌روزی داشته باشیم و خبرها ساعاتی پیش اتفاق افتاده باشند. ما می‌خواهیم به مخاطب بگوییم که نگاه کنید طنزپردازان به مصاف داغ‌ترین سوژه‌های خبری می‌روند و اعلام موضع می‌کنند. بسیار شده که موضع ما درست‌تر، لطیف‌تر و منصفانه‌تر از مواضع رسانه‌های دیگر مجازی بوده‌است. سعی کرده‌ایم که جانب اعتدال را در برنامه «شبخند» در همه مسائل رعایت کنیم.

ما قضاوت نمی‌کنیم

ویژگی دیگر «شبخند» این است که داور نداریم و مثل بسیاری از جشنواره‌ها انتخاب را به مردم واگذار کرده‌ایم. همچنان که در عرصه‌های بالاتر کشوری و حکومتی هم می‌گویند که باید امور را به مردم واگذار کنیم، سعی کردیم در عرصه طنز هم همین سیاست را (که اطلاعی ندارم چه مقدار توانسته موفق شود) اجرا کنیم. مردم در این برنامه انتخاب کننده هستند و به سلیقه مردم احترام می‌گذاریم که در نهایت برنده شبخند در هر هفته با نظر مردم انتخاب می‌شود و هر شب نیز نمودارها به صورت زنده و درصد انتخاب هر گروه را نمایش می‌دهند.

شوخی‌های تعاملی با بیست و سی

«شبخند» در همین مدت کوتاه دو بار دستمایه شوخی دوستان بخش خبری بیست و سی قرار گرفته؛ ماجرا چه بوده؟ رفیع می‌گوید:

در همین بازه زمانی کوتاه اتفاقات خوبی افتاده. با اینکه ساعت پخش برنامه مصادف با یکی از پربازدیدترین بخش‌های خبری رسانه ملی است اما تاکنون این دو برنامه با رفاقت و دوشادوش هم در جذب مخاطب پیش رفته‌اند و سر به سر هم نیز گذاشته‌اند. در همین مدت کوتاه دو بار دستمایه شوخی دوستان بخش خبری بیست و سی قرار گرفته‌ایم که البته کلید این شوخی را خود ما زدیم که البته این کار ماست و در ادامه دوستان ما در بخش خبری بیست و سی کیاست به خرج دادند و پرچم رفاقت را بالا بردند و ما هم این پرچم را بالاتر گرفتیم، بر دیده نهادیم و این رفاقت ادامه دارد. انشاا... که منجر به ثابت کردن این نکته به سایر برنامه‌ها شود که می‌شود در عین رقابت، رفاقت داشت.

رضا رفیع در برنامه بارها اعلام کرده شاعران و طنزپردازانی که زادگاهشان روستاهای سراسر کشور است برای حضور در برنامه اولویت دارند. از سوی دیگر شبکه «شما» تعامل ویژه‌ای با استان‌ها دارد و با اتکا به تولیدات برنامه‌ای سیمای مراکز استان‌ها، یکپارچگی اقوام و قشرهای مختلف کشور را در عین گوناگونی نمایش می‌دهد. این نگاه، مأموریت و سیاست در برنامه «شبخند» چگونه شکل اجرایی به خود گرفته؟ رضا رفیع این‌گونه توضیح می‌دهد: در جلسات آغازین با حضور تهیه‌کننده و کارگردان قرار شد برنامه در چارچوب سیاست‌های استانی شبکه شما تولید شود. برای اولین بار برنامه شبخند سعی می‌کند طنز را به دل استان، شهرها، روستاها و مناطق دور از پایتخت ببرد. حتی همان‌طور که امشب نیز اعلام کردم تمام شاعران و طنزپردازان روستاهای سراسر کشور برای حضور در این برنامه سهمیه ویژه و اولویت دارند. رویکرد این برنامه ارائه طنز در چارچوب سیاست‌های «شبکه شما» است.

طنز در قالب گویش‌های محلی، ضرب‌المثل‌ها و ادبیات بومی هر منطقه با توجه به حساسیت‌هایی که وجود دارد نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق دارد. رضا رفیع درباره این برنامه‌ریزی ویژه و ظرفیت‌های ایجاد شده، می‌گوید:

نزدیک شدن به زبان اقوام، فرهنگ و قومیت‌های مختلف با در نظر داشتن وجوه مثبت ادبی و فرهنگی‌شان ممکن است. ما با مسائلی شوخی می‌کنیم که خودشان نیز در رسانه‌هایشان به آن پرداخته‌اند. موضوعات ما انتقاد دوستان در شهرستان‌های مختلف از مسائلی است که در منابع خبری‌شان تیتر شده است، در نتیجه طنز ما می‌شود طنز استانی. گاهی نیز این فرصت پیش می‌آید که از شرکت‌کنندگان راجع به ظرفیت‌های ادبی استان، زبان و لهجه و... وارد گفت‌وگو شویم. در حقیقت این مسائل، ظرفیت‌های مختلف برنامه است برای معرفی اقوام و فرهنگ‌های مختلف.

از استندآپ کمدی به اسطنزآپ کمدی

طنز کلامی و ادبی از دیرباز برای ایرانیان بسیار خوشایند بوده؛ اما رضا رفیع استندآپ کمدی را به شکل مخصوص خود دوست دارد و از اسطنزآپ سخن می‌گوید:

همیشه گفته‌ام شوخ‌طبعی زیرمجموعه‌های مختلفی دارد که یکی از آن‌ها طنز است. کمدی، هزل حتی هجو در این زیرمجموعه قرار می‌گیرند. استندآپ کمدی تعریف جدیدی از شوخ طبعی است که شکل تصویری و جذابی از طنز دارد. این گونه از طنز در برنامه‌هایی مثل خندوانه موفق بوده و توانسته چهره‌هایی را کشف و معرفی کند که با شرکت در این برنامه ره صدساله را یک شبه طی کرده‌اند.

برنامه «شبخند» متکی بر طنز ادبی است، طنز ادبی نیز متکی بر شعر، مثل و متل و متون کهن ادبی است که در ادامه نگاهی که در عرصه طنز مکتوب به نام طنز گل‌آقایی شناخته شده بود، قرار می‌گیرد. البته در برخی قسمت‌های برنامه من نیز استندآپ اجرا می‌کنم و ممکن است خودم هم متوجه نشوم.

برخی بخش‌های برنامه به استندآپ کمدی تنه می‌زند و حتماً لازم نیست یک استندآپ با تغییر میمیک صورت و همراه شدن صداهای مختلف و... همراه باشد. من خودم پیشنهاد دهنده نوعی از استندآپ بوده‌ام که مبتنی بر گفتمان باشد و صرفاً با شعر و سخن و ادبیات سر و کار داشته و نیازی به بازی نداشته باشد. نامش را نیز گذاشته‌ام «اسطنزآپ کمدی» بر اساس طنز کلامی‌که مورد نظر ماست.

هولدینگ در قندپهلو

هم‌زمان «قندپهلو» هم در شبکه آموزش بناست فصل جدیدی را به مخاطبان سیما ارائه کند. از رضا رفیع درباره هم‌زمانی این دو برنامه و دشواری‌هایی که در برنامه‌سازی هم‌زمان ممکن است برایش پیش آورد، صحبت کردیم. طنازانه پاسخ داد:

قندپهلو قرار بوده کلید زده شود، ولی مدتی موتور برنامه خاموش بوده و فاصله افتاده است؛ بنابراین، الان همه هول می‌دهند، هم خود شبکه هم عوامل برنامه داریم هول می‌دهیم و به قول عمران صلاحی کمک کنید هولش بدید چرخ ستاره پنچره. طرح هولدینگ هم که می‌گفتند همین است منتها در عرصه طنز و رسانه. انشاا... که قندپهلو هم در شبکه آموزش هر چه سریع‌تر کلید زده شود و ادامه یابد.

درباره پاسخ به سوال شما باید بگویم برنامه «قندپهلو» برنامه‌ای تولیدی است و «شبخند» برنامه‌ای زنده. بنابراین، مشکلی برای هم ایجاد نمی‌کنند. گاهی ما طی یک هفته چندین قسمت از «قندپهلو» را به صورت فشرده ضبط می‌کنیم و بنابراین اگر راه بیفتد کنار هم قرار گرفتن این دو برنامه اتفاق خوبی برای رسانه است. من پیشنهاد کرده‌ام این دو برنامه به هم رفت و آمد داشته باشند به این صورت که شب آخرِ برنامه «شبخند» در هر هفته که چهارشنبه است بگویم خداحافظ فردا شب در شبکه آموزش با برنامه «قندپهلو» بگویم در خدمت شما هستم که به نظرم این قشنگ است. این رفاقت دو شبکه را می‌رساند که تاکنون هم از این پیشنهاد استقبال شده است.

از هر چه بگذریم؛ سخنِ خط قرمزها خوش‌تر است...

رضا رفیع درباره وظیفه طنزپرداز در پرداختن به مسائل مختلف و انتقاد پذیری همگانی می‌گوید و البته پَری که دست طنزپرداز است تا فقط بیدار کند به همان لطافت و آرامش...

خط قرمزها را در طنزمان حتماً رعایت می‌کنیم؛ خطوط قرمزی مثل ارزش‌های ملیتی، قومی، دینی، اخلاقی و ... که اگر حتی رسانه هم به من نگوید، خودم را ملزم به رعایتشان می‌دانم. طنز من مبتنی بر رعایت این ارزش‌هاست، بنابراین، قبل از رسانه، خودم مواظبم. ضمن اینکه رسانه هم محدودیت‌هایی در برنامه‌سازی دارد. بعد می‌ماند خط قرمزهای تحمیلی از بیرون؛ یعنی هنوز برخی از مسئولان ما سعه صدر لازم را ندارند و ممکن است به این نکته واقف نباشند که طنزپرداز دشمن نیست، دوست است. او هم در همین آب و خاک و حکومت زندگی می‌کند و دوست دارد معایب را با زبان شیرین طنز گوشزد کند؛ اما همین زبان طنز برای بخشی از مسئولان و حتی مردم هنوز جا نیفتاده است. ما از هر قوم و قبیله و طایفه‌ای که هستیم باید سعه‌صدرمان را افزایش دهیم و بدانیم که قصد یک مطلب طنز به هیچ‌وجه بی‌حرمتی نیست. ضمن اینکه هر برنامه‌ای و به طور کلی هر انسانی خطاپذیر است و این جزو قواعد است. به جز اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هیچ کس عاری از خطا نیست. اگر این نگاه دینی را بپذیریم و انتقاد هم با ادب و ادبیات و انصاف همراه شود با انتقام متفاوت می‌شود. به قول «گل‌آقا» پَری برداشته‌ایم و با همین پَر به صورت کسی که خواب است می‌زنیم و جلو می‌رویم. این نگاهِ ویژه و شیوه طنزپردازی ماست.