حوالی ساعت هفت ونیم صبح است. طبق معمول کمک میکنم خبرهای ساعت هشت بامدادی آماده شود. خبری کوتاه روی خط نیوزروم میآید. شلیک راکت از غزه به سرزمینهای اشغالی. دیگری راکتباران مینویسد. تصور میکنم از همان تبادل آتشهایی است که هرازچندی بچههای مقاومت نوار غزه با رژیم اشغالگر دارند در ابراز خشم از موضوعی، بهخصوص مسجدالاقصی. دوسه تایی اینطرف شلیک میکند و آنطرف هم با هواپیما دوسه تایی موشک میزند و تمام. تصویری هم که نیامده تا از روی تصویر قضاوت کنم. البته آخری که شمشیرالاقصی بود، فرق میکرد. یک جنگ وسیع بود. مسجدالاقصی خط قرمز در تحولات مرتبط با اقدامات گروههای فلسطینی است.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، خبرها را پیگیری میکنم. یکی از شبکههای عربی از راکتباران وسیع گزارش میدهد. برخی از چندهزار حرف میزنند. با خود میگویم احتمالاً در ترجمه اشتباهی شده؛ صفری یا صفرهایی اضافی درج شده! آخر اگر چنین چیزی باشد، خیلی کار عجیب و عظیمی است. مگر میشود؟ آخر ناگهان چه شده؟ باور نمیکنم. از گروه بینالملل خبرگزاری میخواهم تا سریعتر خبری موثق برسانند. «صحت» و «دقت» همانقدر اهمیت دارد که «سرعت». منابع عبریزبان هم کمکم خبرهایی میدهند و تصاویری موبایلی. میگویند صدها راکت از نوار غزه بهسمت شهرکهای صهیونیستنشین مجاور و برخی مناطق در مرکز سرزمینهای اشغالی شلیک شده. آژیر خطر در تلآویو، ریشون لتزیون، رحوفوت و مناطق دیگری به صدا درآمده است. شبکه ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی گزارش داده که فلسطینیها تلآویو را با موشکهای سنگین و دوربرد هدف قرار دادهاند. روزنامه عبریزبان یدیعوت احرونوت نوشته دهها خودرو در شهر عسقلان در پی حملات راکتی مقاومت آتش گرفتهاند. تا خبر درستی برسد، وقت نیست. به همین خبرهایی که متواتر میشود، اعتماد میکنیم. نباید درنگ کرد. از بچههای خود پخش میخواهم سریع خبری را آماده کنند. خودم هم سعی میکنم تا حد امکان موضوع را راستیآزمایی کنم. شبکههای عربی منطقه هم به موضوع، ورود ویژه کردهاند. تلاش برای خبرگیری از خبرنگار محلی در نوار غزه به جایی نمیرسد. وصل نمیشود. محمد ضیف، فرمانده نظامی حماس قرار است عنقریب بیانیهای بدهد. پس، خبر جدیتر از این حرفهاست. این چهره گمنام مقاومت فلسطین فقط زمانی رسانهای میشود - آنهم با چهرهای پوشیده و صدایی تغییریافته - که امر مهمیباشد. همان چند خطی را که تحریریه جدیدالتأسیس پخش تنظیم کرده، برای خبر ساعت هشت صبح نهایی میکنیم. فرصتی برای رساندن به عناوین اول خبرها نیست. همینقدر هم که به آغاز جدولپخش برسانیم، خوب است. سه دقیقه به پخش خبر مانده است. تصویری نداریم جز آنچه برخی کانالهای فجازی از تصاویر موبایلی شهروندان منتشر کردهاند. در حد 30 تا 40 ثانیه بیشتر نیست. فوری برای تدوین میفرستیم و پیگیری میکنیم تا برسد. میرسد. زنگ خبر خورده است. سریعاً برای جدولپخش میفرستم. گوینده عناوین را روی آنتن میخواند. به همکار تحریریه تأکید میکنم که نخستین خبر باشد. او هم کار ارسال به پلیاوت پخش و چاپ خبر و... را حرفهای انجام میدهد. گوینده هنگام قرائت عناوین، برگه خبر راکتباران سرزمینهای اشغالی را دریافت میکند و میخواند:
«نیروهای مقاومت فلسطین در نوار غزه، دهها موشک به شهرکهای صهیونیستنشین شلیک کردند. در پی این راکتباران و حملات پهپادی، که در پی جنایتهای روزانه رژیم صهیونیستی علیه ملت فلسطین در کرانه باختری و هتک حرمت مسجدالاقصی صورت گرفته است، آژیرهای خطر در اکثر شهرکهای صهیونیستنشین و تلآویو به صدا درآمد و سامانه گنبد آهنین فعال شد. بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر و وزیرجنگ رژیم صهیونیستی برای برآورد اوضاع امنیتی در پی حمله راکتی گسترده فلسطینیها به اراضی اشغالی، جلسه فوری گذاشتند. خبرنگار الجزیره، از چند انفجار در غرب قدس خبر داده. برخی منابع صهیونیستی هم از اصابت موشک به تلآویو و اسدود خبر دادهاند.»
طوفانالاقصی
همه در تکاپوی فهم کمّوکیف و عمق واقعهاند. نخستین ابزار یعنی زیرنویس، قرمز است و مکرر توجهات را جلب میکند. واقعاً اتفاقی افتاده است. آن چندهزار شلیک هم درست به نظر میآید. کمکم همه رسانهها خبر را سردست میگیرند و پرداخت وسیع میکنند. شبکه خبر هم. دقایقی نگذشته خطوخطوط و کمّوکیف کار رسانهای بهشیوه مقتضی مشخص میشود. مجری مناسب موضوع آماده میشود، ارتباطات با خبرنگاران منطقه نزدیک، هماهنگ و کارشناسان مرتبط دعوت میشوند. نزدیک ساعت 9 صبح است که محمد ضیف، فرمانده کل گردانهای قسام، میآید و خطاب به مردم فلسطین و جهان اسلام از آغاز یک عملیات خبر میدهد:
«آغازعملیات طوفانالاقصی را اعلام میکنیم. در حمله نخست عملیات طوفانالاقصی به مواضع دشمن، فرودگاهها و استحاکاماتشان، بیش از پنجهزار موشک و راکت شلیک شد. ما تصمیم گرفتهایم جنایت اشغالگران را پایان دهیم. زمانی که آنها بدون هیچگونه حسابکتابی یاغیگری میکردند، به پایان رسید. به مدافعان [مسجدالاقصی] تعرض کردند، حرمت مسجد را از بین بردند و ما پیشتر به آنها هشدار داده بودیم. صدها نفر امسال بهعلت جنایت اشغالگران شهید و مجروح شدند. فراخوانهای ما برای معامله تبادل اسرا رد شد و هر روز تخلفات در کرانه باختری ادامه دارد. از امروز هماهنگیهای امنیتی به پایان میرسد. امروز مردم انقلابشان را احیا میکنند. مردم ما در قدس! اشغالگران را اخراج کنید و دیوارها را از بین ببرید.»
این بیانیه رسمی فرمانده کل نظامی حماس است. به خبر 9 شبکه خبر میرسد و دیگر خبرها. خبرهایی که نشان میدهد نیروهای مقاومت فلسطین، علاوهبر راکتباران و موشکباران شهرها و شهرکهای اشغالی، با تخریب دیوار حائل و پرواز با گلایدر از روی دیوار، به شهرکهای صهیونیستی اطراف نوار غزه نفوذ کرده، مناطقی را تحتکنترل گرفتهاند و چند نظامی صهیونیست را اسیر کردهاند. خبرها و تصاویری که میرسد، عملیات عجیبوغریبی را نشان میدهد. جزئیات بیشتر از این عملیات در خبر 9 صبح روی آنتن میرود:
«برخی تصاویر منتشرشده نشان میدهد عدهای از نیروهای مقاومت نیز با پاراگلایدر به اراضی اشغالی نفوذ کردهاند. شبکه 13 تلویزیون رژیم صهیونیستی گزارش داد که شهرکنشینان صهیونیست از حضور نیروهای مقاومت فلسطین در خیابانهای شهرکهای واقع در جنوب فلسطین اشغالی خبر دادهاند. شبکه المیادین از موفقیت نیروهای مقاومت فلسطین در ربودن یک نظامی صهیونیست خبر داده. رسانههای عبریزبان میگویند آنچه درحال رخ دادن است، یک غافلگیری وحشتناک بوده. مقامات رژیم صهیونیستی همچنین از شهرکنشینان خواستهاند در منازل خود و پناهگاهها باقی بمانند و بیرون نیایند. منابع خبری از آغاز رگبار جدید راکتی به اراضی اشغالی خبر میدهند.»
طوفان در رسانه
بعداز خبر ساعت 9 صبح، بهاصطلاح «آنتنشکنی» میشود و با قطع همه برنامههای عادی، یک «ویژهبرنامه» روی آنتن میرود. ارتباط با نزدیکترین منابع خبرنگاری، کارشناس و...، یکییکی جلو دوربین میآیند یا تلفنی سخن میگویند. اصل کار هم در استودیو ازطریق ارتباط با خبرنگاران نزدیک به میدان در فلسطین و لبنان است و مکمل استودیویی آن با حضور کارشناسان منطقه. تصاویر هم علاوهبر آنچه شهروند-خبرنگاران ضبط و منتشر کردهاند، بهتدریج از منبع اصلی، یعنی دوربینهای حماس دریافت میشود؛ دوربینهایی متصل به رزمندگان یا همراه آنان که لحظات طلایی عملیات را ضبط و منتشر میکنند. درک درست آنچه که اتفاق افتاده است، به طراحی سیاست درست رسانهای کمک میکند.
الف) چرخش راهبردی از دفاع به هجوم: نخستین بار پس از حدود شش دهه، سرزمینهای اشغالی هدف یک هجوم نفوذی قرار گرفته است، آنهم نه ازجانب ارتشهای چند کشور عربی! ازجانب یک یا دو گروه مقاومت فلسطینی که سالهاست در محاصره و بمباران و سرکوب قرار دارند.
ب) غافلگیری بزرگ رژیم صهیونیستی: نیروهای مقاومت با رعایت اصل غافلگیری کامل، رژیم صهیونیستی را در وضعی قرار دادهاند که پیشازآن چنین چیزی را تجربه نکرده بود. این غافلگیری به نیروهای مقاومت امکان داد بیشترین تلفات را به دشمن وارد کنند و بیشترین اسیر را از صهیونیستها بگیرند که در تاریخ جنگهای فلسطینی-عربی سابقه نداشته است. شنبه هفتم اکتبر آخرین روز از روزهای جشن یهودی-صهیونیستی بود و سرگرمی این مهم به غافلگیری صهیونیستها کمک کرد. حال، تحقیر اطلاعاتی و نظامی رژیم که هیمنهاش را با تفوق نظامی و اطلاعاتی بر منطقه تحمیل میکرد، فرصتی ویژه برای تحلیلگران سیاسی در رسانه فراهم کرده بود.
ج) انتخاب روز خاص: هفتم اکتبر، یادآور غافلگیری رژیم صهیونیستی در جنگ سال 1973. معمولاً این رژیم صهیونیستی بوده که در طول حدود 70 سال، پیشدستی کرده و به مسلمانان حمله میبرده است و این بار رودست خورد.
د) بازگشت مسئله فلسطین-مسجدالاقصی به صدر خبرها: چند سالی بود بحث طرح امریکایی-صهیونیستی صلح ابراهیم، فضا را برای مقاومت تنگ کرده بود و بهتدریج مسئله فلسطین و اشغالگری رژیم صهیونیستی را به حاشیه میراند. طوفانالاقصی توانست بار دیگر مسئله فلسطین را به صدر خبرهای جهان بازگرداند و نشان دهد اشغالگری رژیم صهیونیستی، و در مقابل، حق دفاع و مقاومت و آزادی و تعیین سرنوشت فلسطینیها، مهمترین مسئله نهفقط در جهان اسلام که مسئله اول در جامعه بشری است.
این عناصر باعث شد رسانهها، ازجمله رسانه ملی و شبکه خبر، دستور کار پوشش مناسب را متناسب با سیاستهای خود در دستورکار قرار دهند. این اقدامات شامل اطلاعرسانی و آگاهیبخشی با تولید و پخش اخبار حرفهای، گزارشهای میدانی و مستند وقایع، گزارشهای تجمیعی تحریریهای با استفاده از منابع خبری و تصویری متنوع، تهیه و تولید برنامههای کارشناسانه، گفتوگوهای ویژه و تقویت جریان اطلاعرسانیِ روشنگرانه و تبیینی میشد.
الف) خبررسانی: تلاش برای خبررسانی سریع، دقیق و صحیح از وقایع میدانی نبرد طوفانالاقصی در تحریریههای تولید و پخش، بهرهگیری از ارتباطات زنده با خبرنگاران صداوسیما در نوار غزه، کرانه باختری و لبنان.
ب) اطلاعرسانی: تهیه گزارشهای میدانی از نوار غزه و جنایات رژیم صهیونیستی توسط خبرنگاران حاضر در منطقه و تهیه گزارشهای تحریریهای با استفاده از تصاویر دریافتی از خبرگزاریهای رسمی و البته بهطور ویژه، تصاویر دریافتی از فجازی و تصاویر موبایلی منتشره توسط انسان-رسانهها در باریکه غزه، استفاده از اخبار دست اول گروههای رسانهای بومی مقاومت فلسطین و لبنان و یمن شامل اعلام الحربی، اعلام العسکری و... .
ج) مقابله با تحریف حقایق: یکی از مهمترین کارویژههای بخشهای خبری صداوسیما و بهخصوص شبکه خبر در طول طوفانالاقصی و جنگ با صهیونیستها و جبهه ظلم و سلطه غربی، مقابله با روایتهای حریف در تحریف حقایق و حتی وقایع است. رادیو و تلویزیون با وجود تحریمها و محدودیتهای ابزاری، کوشیدهاند با اطلاعرسانی مناسب، بهرهگیری از نخبگان ضدسلطه داخلی و خارجی و روایت گفتمان انقلاب و جبهه مقاومت، بازگویی مظلومیت مردم فلسطین و واقعیت اشغالگرانه، جعلی و جنایتکارانه رژیم صهیونیستی و امریکا و جبهه غربی، بیعملی یا همراهی مخفیانه و آشکار برخی کشورهای عربی و مسلمان با رژیمصهیونیستی را به انجام برسانند.
د) توجه به جنگ شناختی: تدارک و پخش برنامههای تبیینی و کارشناسانه بهشکل گفتوگوهای ویژه، ویژهبرنامهها، مستندها با محتواهایی درخصوص علت طوفانالاقصی، روایت داستان غمبار فلسطین و جنایات چنددههای صهیونیستها، تبیین توانمندیهای جبهه مقاومت و راه طولانی تبدیل سنگ به موشک، بازنمایی همراهی جهانی با فلسطین و شکست جبهه ظلم جهانی با اتکا بر مردم-رسانهها در جهان و حفظ امید به آینده و تقویت تابآوری شناختی.
رسانه در طوفان
و بالاخره اینکه جنگ رسانهای، یکی از وجوه برجسته در «جنگهای جدید و ترکیبی» است. روایت درست و قوی از جنگ سخت و گرم از مهمترین جنبههای نبرد برای پیروزی است. علاوهبر آن، بحرانها، حوادث و رخدادها، ورای مسائل انسانی و تلخ آن، یک فرصت برای رسانه است تا بتواند بیشازپیش با مخاطبان ارتباط برقرار کند. نیاز مخاطب به رسانه کمک میکند تا رسانهها هم نیازهای اطلاعاتی و تحلیلی مخاطب را تأمین کنند. طوفانالاقصی همانطور که شکست تاریخی را بر صهیونیسم جهانی وارد کرد، انحصار سلطهگرانه جریان اصلی رسانهای استکباری را درهم شکست و با به میدان آوردن رسانههای خُرد و مردمپایه، نوعی دیگر از روایت را جاری کرد. جریانی که جانی نو به رسانههای آزادیخواه، همچون شبکه خبر داد تا ورای محدودیتها و تحریمها، از منابع بیهزینه یا کمهزینه مردمیبرای خبررسانی و آگاهیبخشی به بهترین نحو استفاده کند.
درمجموع، در یک سال گذشته بهاینسو، علاوهبر رادیو و تلویزیون، بهعنوان رسانههای اصلی، سایت خبرگزاری صداوسیما، شبکههای مجازی و کانالهای زیرمجموعه نیز در این کارزار، بخشی از اندامواره بزرگ و حرفهای بخش خبر و معاونت سیاسی صداوسیما در طوفان رسانهای حمایت از غزه و مقابله با جهان رسانهای سلطه بودهاند.