تولید و پخش مجموعه‌ای از گزارش‌های مستند تحقیقی با موضوعات روز در خبرگزاری صداوسیما، در موارد زیادی منجر به حل مسائل و گشودن گره از مشکلات و موانع پیش روی تولید شده است.در این گزارش با گزارشگران مستندهای تحقیقی مراکز استان‌های صداوسیما درباره ویژگی‌های این سبک گزارش گفت و گو کرده ایم:
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، سعید پرویزی، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز فارس، صابر چهری، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز کرمانشاه، فرهاد فرحانی، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز خوزستان، سیده سکینه میرطاهری،گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز یزد از جمله گزارشگرانی هستند که در این گفت و گو شرکت داشته اند.
برای تهیه گزارش تا اعماق خلیج فارس رفته‌ام
سعید پرویزی، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز فارس درباره فعالیت‌های خود در عرصه تهیه مستندهای تحقیقی بیان کرد: من عمدتا روی مستندهای خبری تحقیقی کار می‌کنم. اگرچه این مستندها سختی‌ها و خط‌قرمزهایی را به همراه دارد، ولی در پنج سال اخیر به همراه همکارانم تلاشکردهایم اینگونه مستندها را میان خبرنگاران رواج دهیم و امروزه شاهد این موضوع هستیم که اکثر رسانه‌ها به اینگونه از مستندها روی آورده‌اند.
وی با اشاره به اینکه فعالیت خود را از سال ۱۳۸۰ در روزنامه آغاز کرده‌است، مطرح کرد: من از سال ۱۳۸۰ به عنوان خبرنگار و عکاس در مطبوعات فعالیت خود را آغاز کردم و از سال ۱۳۹۰ در صداوسیمای فارس مشغول شدم. از سال ۱۳۹۵ نیز به مستند تحقیقی روی آوردم که اولین کار من گزارش خاک‌فروشی یا همان قاچاق خاک به کشورهای عربی بود.
این گزارشگر مرکز فارس درباره سختی‌های کار خود در تهیه مستندهای تحقیقی خاطرنشان کرد: به یاد دارم که برای تهیه گزارشی بسیار تکان‌دهنده پنج بار به دادگاه رفتم. در مستند«هزارتوی کلزا» با موضوع افشای پشت پرده مافیای واردات دانه‌های روغنی به منظور حمایت از تولید و تولیدکننده مجبور شدیم بسیاری از صحنه‌هایش را حذف کنیم.
پرویزی ادامه داد: همچنین برای تهیه گزارش در زمینه قاچاق خودرو، روی دریا کمین کردیم و توانستیم از خودروهایی که از دریا قاچاق می‌شد، تصویربرداری کنیم. در گزارش دیگری با موضوع قاچاق گوسفند من خود را در قایق قاچاقچیان گوسفند وسط این حیوانات مخفی کردم و با آن‌ها تا عمان رفتم. همچنین برای تهیه گزارش قاچاق سوخت در اعماق خلیج فارس یک هفته من و دوستانم آموزش غواصی دیدیم تا بتوانیم با لباس غواصی به اعماق دریا برویم و لوله‌های سوختی راکه قاچاق می‌شد به تصویر بکشیم.
به گفته وی، در تمام این مدت که از فعالیتش در حوزه خبر می‌گذرد، تلاش کرده‌است، خبرنگاری خنثی نباشد و به معنای واقعی گزارش‌های افشاگرانه‌ای ارائه بدهد و مسائل پشت پرده را به تصویر بکشد.
این گزارشگر مرکز فارس در ادامه به توصیه‌هایی ویژه روزنامه‌نگاران و خبرنگاران پرداخت و گفت: مهم‌ترین توصیه من به دوستانی که در این رشته تحصیل می‌کنند یا به تازگی مشغول به کار شده‌اند، این است که هر روز مطالعه کنند،چون مطالعه زیاد باعث افزایش دایره لغات می‌شود و این موضوع بر متن‌های نویسنده اثر می‌گذارد. همچنین باید جسارت، شجاعت، پشتکار و نقدپذیر بودن را جدی بگیرند و از رفتار کسانی که قصد دارند با آن‌ها مصاحبه یا کار کنند، دلسرد نشوند. فعالان این عرصه باید صداقت داشته‌باشند، چراکه این ویژگی باعث می‌شود افراد از واقعیت دور نشوند و حادثه یا اتفاق را بی‌طرفانه انعکاس دهند.
پرویزی در پایان با بیان اینکه بارها برای تهیه گزارش‌ها با تهدید یا پیشنهاد رشوه مواجه شده، تصریح کرد: چند بار در طول یک سال مجبور شده‌ام خانه و مدرسه فرزندم را عوض کنم. حتی در مواردی فرزندم را نیز تهدید کرده‌اند، ولی به یاری خدا موفق نشده‌اند کاری از پیش ببرند.
سلاح خبرنگار، اطلاعات و کنجکاوی اوست
صابر چهری، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز کرمانشاه گفت: موضوع بیش‌تر گزارش‌هایی که تهیه کرده‌ام، اقتصادی و حمایت از تولید ملی بوده، چراکه دغدغه و مسئله اول کشور است.
صابر چهری، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز کرمانشاه با بیان اینکه سال ۱۳۸۲ زمانی که نوجوان بوده با باشگاه خبرنگاران جوان آشنا شده‌است، مطرح کرد: حدود هفت سال بر اساس علاقه‌ای که داشتم در باشگاه خبرنگاران جوان فعالیت کردم و از سال ۱۳۸۹ در واحد مرکزی خبر کرمانشاه مشغول به کار شدم و همچنان در آنجا فعالیت می‌کنم.
وی با اشاره به اینکه تحصیلات خود را نیز در رشته خبرنگاری ادامه داده‌است، تصریح کرد: همیشه دغدغه من این بوده که خبرنگار باید موثر باشد و رسالت واقعی‌اش را انجام بدهد. به همین دلیل به سمت تهیه مستندهای تحقیقی و گزارش‌هایی با موضوعات متفاوت و مهم رفته‌ام. کارم را با تهیه گزارش درباره موضوع نتایج محرمانه‌ای که مربوط به زمین‌های آلوده در کرمانشاه بود، آغاز کردم و سپس سال بعد با گزارش مستند«ورود ممنوع» که به موضوع مافیای چادر مشکی می‌پرداخت، کارم را ادامه دادم.
گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز کرمانشاه افزود: بیش‌تر گزارش‌های من در حوزه اقتصادی و حمایت از تولید ملی بود. همچنین به مشکلات و موانع موجود در مسیرتولید پرداخته‌ام، چراکه دغدغه و مسئله اول کشور است.
چهری درباره سلسله گزارش‌هایی با موضوع نقش مخرب برخی از بانک‌ها بر تولید نیز توضیح داد: اولین گزارش مربوط به این موضوع را در سال ۱۳۹۹ کار کردیم و بعد آن را ادامه دادیم و اخیرا نیز گزارش«نگهبانان سکوت» را کار کرده‌ایم. موضوع تمام این مستندهای تحقیقی، تملک و تصاحب واحدهای صنعتی توسط بانک‌ها و جفاهایی است که به تولید شده‌است.
وی درباره همکاری مسئولان در تهیه این سلسله گزارش‌ها تصریح کرد: هنگام تهیه گزارش اول، بسیار اذیت شدم و کار تا جایی پیش رفت که خواستند محدودم کنند و همچنین اتهام‌هایی نیز در این راه به من زده شد. البته با بیش‌تر شدن فشارها ترغیب شدم که کارم را با جسارت بیش‌تری ادامه بدهم.
گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز کرمانشاه در پایان با بیان اینکه هر خبرنگاری باید به دنبال کسب دانش در زمینه‌های مختلف باشد و خود را به علم روز خبرنگاری مجهز کند، خاطرنشان کرد: سلاح خبرنگار، اطلاعات و کنجکاوی اوست. هر کسی برای توفیق در کارش باید رسالت خود را بداند، راه‌های مختلف را تجربه کند، به دنبال شعار نباشد، برای یافتن واقعیت تلاش کند، در برخورد با موانع و مانع تراشی‌ها، ناامید نشود و با پشتکار به کارش ادامه بدهد.
خبرنگاران مطالعه مداوم را فراموش نکنند
فرهاد فرحانی، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز خوزستان از ویژگی‌های کارش گفت و به خبرنگاران توصیه‌کرد که مطالعه مداوم را فراموش نکنند.
فرهاد فرحانی، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز خوزستان درباره آغاز فعالیت خود در عرصه خبر گفت: من سال 1376 وارد دانشکده صداوسیما شدم و با گرفتن مدرک فوق دیپلم الکترونیک در بخش فنی صداوسیما مشغول به کار شدم. سال 1385 با تغییر رشته، در رشته کارشناسی ارتباطات قبول شدم و از سال 1389 کار خبر را با دبیری تحریریه آغاز کردم و سپس سردبیر بخش رادیو و تلویزیون شدم.
وی ادامه داد: سال 1391 گزارشگری را آغاز کردم و از سال ۱۳۹۹ نیز به عنوان مدیر خبر صداوسیمای خوزستان انتخاب شدم.
این گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز خوزستان درباره روند کارش توضیح داد: قبل از تهیه گزارش سعی می‌کنم تحقیق کنم، چراکه معتقدم خبرنگار، اول باید از زوایای پنهان اتفاقات و موضوعات آگاه شود و بر آن‌ها اشراف پیدا کند. سپس به این موضوع فکر می‌کنم که مخاطب من از این موضوع چه می‌خواهد و چه چیزی برایش جذاب است و اهمیت دارد.
فرحانی افزود: سپس بر اساس شناخت و نیاز مخاطب، دکوپاژ را قبل از تولید گزارش می‌نویسم و زمان تهیه گزارش دکوپاژ را بر اساس ویژگی‌های محیط تغییر می‌دهم. همچنین سر میز تدوین با توجه به داده، دکوپاژ نهایی را انجام می‌دهم. البته در پایان کار، از تدوینگر حرفه‌ای می‌خواهم با ظرافت‌های لازم تدوین نهایی را انجام دهد.
وی در ادامه به دو گزارش خود اشاره‌کرد و گفت: سال ۱۳۹۸ که سیل در خوزستان اتفاق افتاد، بسیاری از شهرهای این استان و روستاهایش زیر آب رفتند. متاسفانه این سیل زمانی رخ داد که فصل برداشت گندم بود و بسیاری از افراد بخش زیادی از دارایی‌شان را از دست دادند. روزی از من خواستند به کارون سر بزنم، چراکه اصلا وضع آن منطقه خوب نبود و کسی هم به سراغ آن‌ها نرفته‌بود. من با فردی که بستگانش در آن منطقه ساکن بودند آشنا شدم و به او گفتم که قصد دارم از این منطقه گزارش تهیه کنم که در نهایت با همراهی ایشان به یکی از روستاهای اطراف کارون رفتیم. برخی از مردم آن منطقه با ما مصاحبه کردند و از وضع زندگی‌شان گفتند، ولی فردی هم بود که وقتی ما را با دوربین دید بسیار ناراحت شد و توهین کرد که در نهایت توانستیم او را آرام کنیم و به حرف‌هایش گوش دهیم.
این گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز خوزستان افزود: نمونه دیگری از فعالیت‌های ما به مشکلات کارخانه لوله‌سازی خوزستان باز می‌گردد. کارگران این کارخانه، زمانی که خط تولیدش تعطیل شده بود، مقابل استانداری خوزستان تحصن کرده بودند و وقتی من پیگیری کردم، متوجه شدم 400 کارگر به علت اینکه یک شرکت پیمانکاری در تهران اجازه خروج خوراک اولیه این کارخانه را از بندر امام نداده، بیکار شده‌اند. در نهایت، کارگران بعد از دو سال بیکاری و پس از شش، هفت ماه پیگیری‌های مستمر ما به کار بازگشتند.
رسانه‌ای شدن مطالبه‌ها به رفع موانع کمک می‌کند
سیده سکینه میرطاهری، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز یزد گفت: پیگیری مطالبه‌های مردم، موضوع گزارش‌ها و مستندهایی است که روی آن‌ها کار کرده‌ام تا بتواند با پیگیری‌های لازم قدمی‌برای رفع موانع موجود بردارد.
سیده سکینه میرطاهری، گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز یزد با اشاره به اینکه فعالیت خود را از سال ۱۳۸۲ در باشگاه خبرنگاران جوان یزد آغاز کرده، گفت: دوره‌های خبرنگاری را در باشگاه خبرنگاران جوان گذراندم و بعد از 2 سال فعالیت در آن مجموعه - یعنی سال ۱۳۸۴ - وارد صداوسیمای یزد شدم. البته من در دانشگاه هم رشته ارتباطات خوانده و در این 16 سال تجربه‌هایی را کسب کرده‌ام.
وی با بیان اینکه در صداوسیمای یزد در حرفه‌های مختلف دبیری، خبرنگاری و اجرا کار کرده و می‌کند، گفت: پیگیری مطالبه‌های مردم، موضوعی است که برای من اولویت دارد و گزارش‌ها و مستندهایی را درباره مشکلات مردم، صنعت یا صنف خاصی تهیه می‌کنم تا بتوانم با مطرح شدن موضوع و پیگیری‌های مداوم، قدمی‌برای رفع موانع موجود بردارم.
گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز یزد در ادامه به دو گزارش مطرح خود اشاره کرد: یک گزارش درباره پارچه‌های رومبلی که استان یزد به نوعی مرکز این نوع پارچه‌هاست، تهیه کردم. پارچه‌هایی که در یزد تولید می‌شد، بعضاً در بازار با نام و نشان تُرک به فروش می‌رفت. یکی از مطالبه‌های ما این بود که مردم کیفیت کالاهای ایرانی را دست کم نگیرند و در حقیقت سعی کردیم درباره این موضوع روشنگری کنیم.
میرطاهری درباره گزارش «کلاف سردرگم نساجی» هم گفت: این گزارش به مشکلات تأمین مواد اولیه صنعت نساجی می‌پرداخت که صنعت نساجی را دچار رکود کرده بود. ما به چند استان کشور از جمله اصفهان، مشهد، خراسان جنوبی و خوزستان سفر کردیم تا سرنخ مشکلات را پیدا کنیم. خوشبختانه سال گذشته اتفاق خوبی رخ داد و در حال حاضر هم دولت پیگیر این مسئله است.
وی با بیان اینکه علاوه بر تولید مستندهای تحقیقی و پیگیری مطالبه‌ها، روی سوژه‌های فرهنگی و اجتماعی هم کار می‌کند، تاکید کرد: پیگیری‌ها نشان می‌دهد خوشبختانه وقتی از مشکلات حرف می‌زنیم یا رسانه‌ای می‌شوند، قطعاً عده‌ای برای رفع آن تلاش می‌کنند؛ اما زمانی که فقط در جمع‌های خاصی مطرح شوند، کمتر کسی سراغشان می‌رود.
میرطاهری درباره موانعی که در تهیه گزارش با آن‌ها روبهرو شده، گفت: 70درصد از گزارش‌هایی که من تهیه کرده‌ام، جنبه انتقادی داشته‌اند و قطعاً با موانعی روبهرو شدیم؛ از جمله مسئولانی که باید جوابگوی مردم باشند، اما جواب ما را ندادند و حاضر به گفت‌وگو نشدند.
گزارشگر مستندهای تحقیقی مرکز یزد با اشاره به اینکه فردی که واقعاً به خبرنگاری علاقه دارد، نباید به عنوان یک حرفه به آن نگاه کند، ادامه داد: نباید به خبرنگاری به عنوان یک شغل درآمدزا نگاه کرد. معتقدم خبرنگاری عشقی است که فرد به مردم و کارش دارد. خبرنگاری شغل وقت‌گیری است و خبرنگار ممکن است از سوی مسئولان و حتی مردم اذیت و حتی نگاه دیگری به او شود، اما عشق باعث ماندگاری و دوام آوردن در این کار می‌شود.