مهاجرت و مشکلات مهاجران افغانستانی، موضوعی است که در برخی آثار نمایشی و سینمایی به آن پرداخته شده است، ولی سریال«هم‌سایه» این موضوع را در ملودرامی عاشقانه از زاویه دیگری روایت می‌کند.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، این سریال با حضور جمعی از بازیگران حرفه ای و کاربلد در کنار بازیگران کم‌تر شناخته شده و بازیگران افغانستانی از شبکه سه سیما در حال پخش است. با محمدحسین غضنفری که بعد از سال‌ها تجربه تدوین آثار نمایشی و سینمایی، برای نخستین بار بر مسند کارگردانی سریال نشسته و علی پورکیانی، تهیه‌کننده این اثر درباره تولید و مشکلات ساخت و انتخاب بازیگران هم‌کلام شده‌ایم.
«هم‌سایه» سخت‌ترین سریالم بود
تهیه‌کننده سریال«هم‌سایه» درباره چگونگی دعوت به همکاری برای این پروژه تلویزیونی می‌گوید: سال‌هاست تهیه‌کننده شبکه سه سیما هستم و فیلم و سریال و برنامه‌های مختلفی را تهیه کرده‌ام. اسفند سال 1397 قرار بود اثر دیگری را بسازیم و تا حد نگارش هم پیش رفت، ولی تغییری در تصمیم‌گیری آذرپندار، مدیر فیلم و سریال شبکه سه سیما پیش آمد و گفت که می‌خواهیم سریالی با موضوع مهاجران افغان بسازیم و طرح اولیه را هم به من ارائه دادند.
علی پورکیانی می‌افزاید: کار به چند نویسنده داده شد و طرح تهمینه بهرام علیان و ارسلان امیری مورد تصویب قرار گرفت و اردیبهشت سال 1398 طرح تصویب و اواخر تابستان سال 1399 حدود 35، 40 قسمت آن آماده شد. سپس از مهر و آبان پیش‌تولید طولانی داشتیم، چون موضوع حساسی بود و خیلی جاها باید نظر می دادند حتی مثلاً کارشناسان وزارت امور خارجه، فیلم‌نامه را مطالعه کردند و نظر دادند و از بهمن سال 1399 فیلم‌برداری آغاز شد.
وی با بیان اینکه طرح آقای آذرپندار خیلی برایم جذاب و بکر بود، اضافه می‌کند: تا آن زمان به این موضوع پرداخته نشده بود، و سریال ماهم یک ملودرام عاشقانه بود و در این بستر که یک پزشک ایرانی به دختری علاقه‌مند می‌شود و بعد متوجه می‌شود که اهل کشور افغانستان است که در ایران به دنیا آمده است. موضوع مهاجران افغان در سریال مطرح می‌شود که چه خدماتی گرفته‌اند و چه‌قدر به ایران علاقه دارند و خودشان را یک ایرانی می‌دانند و برایم جذاب بود و اینکه متاسفانه در سینما و تلویزیون اگر با این موضوع اثری ساخته شده به شدت تلخ و سیاه نمایی شده است و ما سعی کردیم در این سریال، افغان‌هایی را نشان دهیم که در ایران به دنیا آمده اند و لهجه‌ای ندارند.
به گفته وی، در این سریال نشان داده‌ایم که میزبان‌های بدی برای مهاجران افغانستانی نبوده‌ایم و همین نکات و نو و بکر بودن موضوع باعث ساخت سریال شد.
پورکیانی با اشاره به مشکلات تولید سریال، توضیح می‌دهد: 21 سال است که تهیه‌کننده سازمان هستم، ولی معتقدم«هم‌سایه» سخت‌ترین سریالم بوده‌است و در اوضاع سخت آن را ساختم و با وجود رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی سه بار اعضای گروهمان درگیر کرونا شدند. اکثر بازیگران اصلی، عوامل پشت دوربین و خودم و خانواده‌ام درگیر کرونا شدیم، ولی سعی کردیم کم‌ترین تعطیلی را داشته باشیم، چون به ما فشار می‌آوردند تا کار را به آنتن برسانیم.
وی می‌افزاید: یک تهیه‌کننده باید نگران مسائل کیفی و مالی اثرش باشد، ولی علاوه بر این‌ها هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شدم منتظر شنیدن خبر ابتلای یکی از عوامل به کرونا و به دنبال آن تعطیلی کار بودم که بارها این اتفاق افتاد. بارها مجبور شدیم از همه آزمایش بگیریم، ضمن اینکه فیلم‌نامه ما از نظر زمانی برای قبل از کرونا به نگارش درآمده بود و نباید آن را در اثرمان نشان می‌دادیم. لوکیشن‌هایی را که پیدا کرده بودیم به دلیل شیوع ویروس کرونا در اختیارمان قرار نمی‌دادند و ملاحظاتی برای اسکان عوامل داشتیم که در فضای بازتری باشد و متاسفانه صاحبان لوکیشن‌ها مبالغ بیش‌تری درخواست می‌کردند و این‌ها بخشی از مشکلات ما بود.
وی درباره بازتاب‌های سریالش می‌گوید: تا حدودی خوب است. دلمان می‌خواست اندکی کارمان بهتر پخش می‌شد، با این اوصاف معتقدم«هم‌سایه» از آن دست سریال‌هایی است که یک پسماند ذهنی برای بیننده دارد، به آمار و ارقام کاری ندارم، اگر چه آمار بیننده ما بد نیست، ولی حداقل سریال ما یک خوبی دارد و آن این است که سال‌ها بعد تا نام سریال«هم‌سایه»بیاید، کسی که آن را دیده باشد، می‌گوید همان سریالی که درباره مهاجران افغان بود.
وی درباره انتخاب بازیگران توضیح می‌دهد: بازیگران به سختی انتخاب شدند، چون اولاً در فشار بودیم که کار را زود کلید بزنیم، ولی پیش‌تولید طولانی و سختی داشتیم. باید بازیگران افغان را انتخاب می‌کردیم که پیدا کردن آن‌ها در ایران سخت بود و حتی به دنبال بازیگرانی در کابل بودیم که دوستان افغانی همکاری نکردند که از آن‌ها گلایه دارم، چون ما برای مهاجران افغان سریال می‌ساختیم.
وی با اشاره به آشنایی‌اش با کارگردان هم می‌گوید: دوستی ما به 15 سال پیش، سر سریال«بیداری» برمی‌گردد که او تدوینگر بود و در سال 1390 با هم تله‌فیلمی را کار کردیم. برای کارگردانی این سریال هم پیشنهادهای مختلفی وجود داشت، حتی پیش‌تولید را با دوستان دیگری شروع کردیم، ولی با کارشناسان گروه فیلم و سریال شبکه سه و آقای آذرپندار به این جمع‌بندی رسیدیم که غضنفری، کارگردانی سریال را بر عهده بگیرد و او هم در پیش‌تولید به ما ملحق شد. البته از همکاری با او راضی هستم و امیدوارم شبکه هم راضی باشد.
پورکیانی در پایان سخنانش می‌افزاید: این سریال چون درباره مهاجران افغان بود سختی‌هایی داشت که تاکنون تجربه نکرده بودم و امیدوارم بینندگان خوششان آمده باشد. ما در این سریال می‌خواهیم بگوییم آدم از هر نژاد و قومی‌که باشد برای ما ارزش دارد. من، نویسندگان و کارگردان اثر، ایرانی هستیم و هیچ‌کداممان تعصب خاصی به کشور افغانستان نداریم، بلکه سعی کردیم افغان‌ها و مشکلاتشان را به درستی نمایش دهیم. امیدوارم مدیران سازمان و بینندگان بدانند که دیکته نانوشته غلط ندارد و این اثر قطعاً اشکالاتی دارد، ولی امیدوارم نکات مثبت آن را بیش‌تر ببینند.
موضوع قصه برایم جذاب بود
محمدحسین غضنفری که چند دهه است به عنوان تدوینگر آثار نمایشی و سینمایی فعالیت دارد، برای نخستین بار در این سریال بر مسند کارگردانی نشست.
او می‌گوید: در زمانی که تله فیلم رونق داشت دو تله فیلم، برای شبکه چهار و یک ساختم که فاصله زیادی بینشان افتاد تا اینکه به شکل اتفاقی وارد این کار شدم و با توجه به تجربه اندکی که قبلاً داشتم مسئولیت آن را قبول کردم.
وی با بیان اینکه تدوین و کارگردانی خیلی به هم نزدیک است، اضافه می‌کند: سال‌هاست تدوین می‌کنم و تجربه گران‌قدری برایم بود و خیلی به کارگردانی کمک می‌کند. کسانی که کارگردان هستند و تدوین را خوب نمی‌شناسند، ضعف‌هایی در کارهایشان به وجود می‌آید. چون تدوینگرها کارهای میدانی انجام نمی‌دهند من هم کم تجربه بودم و«هم‌سایه» اولین کار بسیار جدی‌ام بود. در این سریال بیش‌تر از کارگردانی به خود قصه علاقه داشتم و موضوع آن خیلی برایم جذاب بود.
غضنفری با اشاره به اینکه فیلم‌نامه«هم‌سایه» به موضوع مهاجرت پرداخته بود که یک موضوع جهانی است، اضافه می‌کند: فیلم‌نامه را از این زاویه خیلی دوست داشتم که به نگاه منفی ایرانی‌ها به مهاجران افغان پرداخته بود و باید فرهنگ‌سازی شود، چون قبلاً ایران و افغانستان در واقع یک کشور بوده‌اند و اشتراکات زیادی داریم و این فیلم‌نامه، انگیزه‌ای شد تا سریال را به تصویر بکشم و بخشی از مشکلات مهاجران افغان را نمایش دهم.
به گفته وی، تدوین شغل پویا و جذابی است و تفاوتی که با کارگردانی دارد این است که تدوینگر در آن اندیشه دیگران را تکمیل می‌کند و فکر و اندیشه خودش، هیچ وقت به شکل وسیع در کار بروز نمی‌کند. درست است که در تدوین ما به باروری اندیشه اولیه کمک می‌کنیم، ولی به هر حال کارگردانی این سریال از این زاویه برایم جذاب بود که فکر خودم را به تصویر کشیدم.
غضنفری درباره همکاری با تلویزیون هم می‌گوید: این رسانه محدودیت‌هایی به لحاظ قصه و کارگردانی دارد، حلقه خط قرمزش تنگ‌تر است و خیلی از نکاتی را که در سینما و شبکه نمایش خانگی می‌توان مطرح کرد در اینجا نمیتوان بیان کرد به دلیل اینکه وسعت بیننده و حساسیت‌ها روی آن زیاد است و این، کار را سخت می‌کند. روال طبیعی این است که خیلی از آثار، ممیزی می‌خورد، ولی برای ما بیش‌تر بود.
وی با بیان اینکه تولید سریال در زمان شیوع کرونا سختی‌هایی برایمان داشت، اضافه می‌کند: سه بار کارمان را به دلیل درگیری عوامل با کرونا متوقف کردیم. چون قصه ما مربوط به قبل از کرونا بود، نمی‌توانستیم به دلیل اینکه مردم از ماسک استفاده می‌کنند در محیط خارجی کار کنیم.
وی می‌افزاید: یکی دیگر از سختی‌های کار استفاده از نابازیگران زیاد بود. معتقدم یکی از ویژگی‌های سریالمان بازی گرفتن از نابازیگران بود و از دید من یکی از کارهای موفق بود و بازی‌های روان و باورپذیری داشتند. البته کار، سختی‌های خودش را داشت، چون برداشت‌های زیادی گرفتیم تا به برداشت نهایی رسیدیم.
کارگردان سریال«هم‌سایه» با بیان اینکه من هم به اندازه همه مردم جامعه از مهاجران افغان شناخت داشتم، ادامه می‌دهد: تصور ما از مهاجران افغان، کارگران ساختمان و مشاغلی از این دست است، ولی دیدم که اشتباه برداشت می‌کردیم و بسیار باسواد و آگاه هستند و ما آن‌ها را نمی‌شناسیم و سر این سریال اطلاعات کافی از آن‌ها به دست آوردم.
غضنفری می‌افزاید: کار ما هم مثل همه کارها نقص‌هایی داشت و تلاش من این است که در اثر آینده‌ام نواقص را رفع کنم و کار بهتری را ارائه دهم.
به گفته وی، یکی از محاسن سریال این بود که با نویسندگان و تهیه‌کننده اثر، همفکری و همکاری صمیمانه‌ای داشتیم و بارها بین ما مشاوره‌هایی صورت گرفت و پل ارتباطی خوبی برقرار شد و اگر نیاز به اصلاح بود نویسندگان اصلاحات را انجام می‌دادند. آن‌ها زمان زیادی روی فیلم نامه کار کردند تا موضوع مهاجران را در قالب یک ملودرام عاشقانه جذاب بیان کنند.
وی ادامه می‌دهد: تهیه‌کننده خیلی برای کار، مایه گذاشت. در سال‌های گذشته هم تله فیلمی ساختم که با آقای «پورکیانی» همکاری کردم و به من خیلی لطف داشت و در این سریال هم از من حمایت کرد.
وی اظهار می‌دارد: سریال«هم‌سایه» در زمانی ساخته شده که در تلویزیون سرعت کار مطرح است، به هر حال سرعت زیاد به کیفیت کار لطمه وارد می‌کند و تلاش من این بود که با کم کردن پلان‌ها به بازی بازیگران توجه کنم و پلان زیادی نگیرم تا از این جنبه خلوت باشد، ولی برای من نوع بازی و میزانسن خیلی اهمیت دارد. اندازه تلویزیون‌های مردم بزرگ‌تر شده و دارد به ابعاد سینما نزدیک‌تر می‌شود در نتیجه نوع دکوپاژ هم با سال‌های قبل تغییر کرده است.
وی اضافه می‌کند: این فیلم‌نامه، برایم فیلم‌نامه راحتی نبود، چون لوکیشن ما صرفا چند آپارتمان و خیابان نبود و ما حداقل یک ماه در ساختمان‌های نیمه کاره بودیم که برای بچه‌های پشت صحنه و بازیگران خیلی سخت بود. به خاطر داشتن لوکیشن گاراژ، مجبور بودیم، بیش‌تر در پایین شهر کار کنیم و این خیلی کار را برای بچه‌ها سخت کرده بود.
مریم محمدی ضیغمی