از همان سالهای آغاز دفاع مقدس تا امروز که تقریبا چهار دهه از روزهای حماسه و دفاع فاصله گرفته ایم، فیلمها و سریالهای زیادی درباره دفاع مقدس ساخته شده؛ در هر اثر بخشی از جنگ تحمیلی روایت شده و هر بار زوایای تازهای از این حماسه به نمایش درآمده است.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، هرچند رسانه ملی برای گفتن ناگفتههای جنگ تلاش کرده، هنوز قصهها و روایتها و ناگفتههای بسیاری مانده و قابلیتهایی در حوزه دفاع مقدس مغفول مانده که باید در قاب تصویر نمایان شود. به نظر میآید رسانه ملی میخواهد در دوره تحول با نگاهی متفاوت، بخش بزرگی از تاریخ دفاع مقدس را که همچنان مکتوم باقی مانده و بازنمایی نشده، بگشاید. رسانه میداند که اگر در محصولات رسانهایاش صحبتهای دهههای پیش را دوباره تکرار کند، از طرف بیننده قابل پذیرش نیست، از این رو با تکیه بر افکار وشیوههای نو قصد دارد در تبیین فرهنگ دفاع مقدس گام مؤثری بردارد. گفتوگو با فیلم سازان، تهیهکنندهها و اصحاب تولید را درباره وظیفه صداوسیما در تبیین فرهنگ دفاع مقدس میخوانید.
اعتماد به تهیه کنندگان پیشکسوت
محمد حسین لطیفی، تهیه کننده و کارگردان سینما و تلویزیون با مرور آثار دفاع مقدسی در تلویزیون گفت: سریالهای با مضمون دفاع مقدس، زمانی موفقترند که دارای تنوع موضوعی و شجاعت در انتخاب مضمون باشند و در این زمینه حرفهایی برای گفتن داشته باشند. سریالهایی که روایت موجود در آنها دارای جاذبه و نوآوری باشد و در آن با نگاهی درست به هشت سال دفاع مقدس پرداخته شده است، ولی اکنون چند سریال با این مشخصات روی آنتن میرود.
وی مانع تراشی مدیران میانی را یکی از مشکلات تولیدات دفاع مقدسی دانست و گفت: برخی از مدیران آگاهانه یا ناآگاهانه مانعتراشی میکنند تا اثری تولید شود که منافع آنان را هم محفوظ بدارد.
کارگردان فیلم سینمایی شهید بروجردی، نبود امکانات را مشکل اساسی پیش روی تولیدات در این زمینه قلمداد کرد و گفت: نکته مهمیکه در ساخت آثار دفاع مقدس در سینما و تلویزیون وجود دارد، این است که اگر بخواهیم سریالی با این موضوع کار کنیم باید از نظر امکانات، تجهیزات نظامی و از نظر مالی، حمایت شویم، چون با دست خالی نمیتوان کار طراز اولی در دفاع مقدس ساخت.
لطیفی که سریال «سنجرخان وزیری» را در صداوسیمای مرکز کردستان در دست تولید دارد با اشاره به توقف این اثر گفت: ۹۰ درصد این سریال تصویربرداری شده است و اگر مشکلات بودجهای آن حل شود به زودی فیلمبرداری آن به پایان میرسد و آماده پخش از تلویزیون میشود، ولی مشکل آنجاست که چون این اثر برای مدیران میانی سودی ندارد بودجه به این کار داده نمیشود و کار متوقف شده است.
وی با اشاره به لزوم اعتمادسازی در دوران تحول اظهار داشت: امیدوارم در دوره تحول این موانع از بین برود و اعتماد میان برنامه سازان و بدنه سازمان ترمیم شود. رسانه ملی میراثدار تهیه کنندگان و کارگردانان دلسوز و با تجربهای است که آنها را به یاد نمیآورد و فراموششان کرده است.
لطیفی عنوان کرد: در سالهای اخیر شاهد ورود تهیهکنندههای جوان بودیم که در این عرصه خود را میآزمایند و خطاهایشان به پای تجربه آموزی نوشته میشود، در حالی که رسانه باید به پیشسوتان و دلسوزانش اعتماد کند و از تجارب تهیه کنندهها و کارگردانان قدیمیبهره ببرد.
نگاه نو
جواد کلاته عربی، نویسنده و پژوهشگر دفاع مقدس با اشاره به لزوم ترسیم نگاه نو در رسانه ملی درباره دفاع مقدس گفت: جنگ ظرفیتهای نمایشی بسیاری برای استفاده دارد و هنوز در دنیا درباره جنگ جهانی فیلم و سریال ساخته میشود، ولی ما فکر میکنیم حرف زدن درباره جنگ خسته کننده است و نسل امروز باید آن دوران را فراموش کند.
وی با اشاره به لزوم توجه به آثار مکتوب دفاع مقدس در رسانه ملی افزود: باید نوع رویکرد روایت ما نسبت به اتفاقات جنگ و مسائل پیرامون آن تغییر کند. اگر سؤال شود که کتاب دفاع مقدس در صداوسیما چه جایگاهی دارد، چه جوابی میدهید؟ چند برنامه تلویزیونی و رادیویی آثار دفاع مقدس را معرفی میکنند یا به سراغ نویسندگان جنگ میروند؟ جایگاه خاطرهنگاری از جنگ در رسانه ملی کجاست؟ میبینید که شاید از محتوای اندک برنامههایی که به حوزه کتاب میپردازند سهم دفاع مقدس 10 درصد هم نیست و فقط به برنامههای مناسبتی بسنده شدهاست.
نویسنده کتاب «اجرای عجیب یک جشن تولد: روایت زندگی شهید مدافع حرم، مهدی ثامنیراد» تصریح کرد: قبول کنیم که نسل امروز که خیلی چیزها را درباره دفاع مقدس ندیده و نمیداند سراغ کتاب و گزارشهای مکتوب هم نمیرود. برای این نسل نمیشود با استفاده از شیوههای کلاسیک مانند آموزش در کتابهای درسی این هشت سال را روایت کرد.
وی افزود: شما چگونه نسلی را که شناسنامهاش را دستکاری میکرد تا بتواند به جبهه برود برای نسل امروز نشان میدهید؟ نوجوان امروزی چگونه میتواند عملیات نظامی طاقت فرسا را باور کند، مگر اینکه با لباس درام به او این واقعیت را نشان دهید.
کلاته عربی با تأکید بر تولید آثار فاخر در حوزه دفاع مقدس عنوان کرد: رسانه ملی باید ابتدا مخاطب را به دانستن درباره تاریخ کشورش علاقهمند سازد و با سریالهای تلویزیونی مناسب مبتنی بر منابع مکتوب واقعی و خاطرات شفاهی حس همذات پنداری را ایجاد کند.
این پژوهشگر با اشاره به ذات ادبیات دفاع مقدس گفت: اساس ادبیات دفاع مقدس با هویت ملی در هم تنیده شدهاست. باید این حس حماسی در مخاطب ایجاد شود که دوران دفاع مقدس، بخشی از هویت و غیرت ملی ماست و اگر این حس ایجاد نشده مقصر رسانههایی هستند که میتوانستند کاری بکنند و نکردند.
وی افزود: نمایش هویت ملی در گرو تولیدات فاخر است. وقتی صحبت از بضاعت تلویزیون در عرصه دفاع مقدس میشود، اگر چند دهه قبل را به حساب نیاوریم متأسفانه در چند سال اخیر هیچ اثر آبرومندی روی آنتن نرفته است و امیدوارم در دوره جدید آثار اثرگذاری تولید شود که نقصان قبلی را جبران کند.
آثار فاخر دفاع مقدس محصول استثناهاست
محمدباقر مفیدیکیا، نویسنده و کارگردان سینما و تلویزیون مهمترین راهکار پرداختن مناسب به دفاع مقدس را اصلاح فضای مدیریتی موجود در رسانه ملی دانست.
وی با اشاره به ظرفیت زیاد دفاع مقدس برای تولید آثار حماسی و ملی گفت: بارها شنیدهایم که با کمی خلاقیت می توان آثار ماندگاری را ساخت، ولی چرا این اتفاق این قدر کم رخ داده و ما حتی در عرضه جهانی این موضوع تا این حد فقیریم؟ چرا هرچه تولید میشود از طرف بیننده قابل پذیرش نیست؟
نویسنده فیلم «فیلشاه» در باره لزوم وجود دیدگاههای جدید به مقوله جنگ یادآوری کرد: رسانه ملی باید کار را به کاردان بسپارد. سریال جنگی یا فیلمنامه جنگی را باید کسی بخواند و تصویب کند که خودش مانند آن مؤلف و کارگردان دغدغه دفاع مقدس را داشته باشد، ولی حلقه مفقوده همین جاست؛ یعنی مدیرانی برای یک اثر دفاع مقدسی نظر میدهند که معیارهایشان از جنس دفاع مقدسی نیست و فقط فضای اداری و مدیریتی و روابط بین فردی برایشان اهمیت دارد.
وی تشخیص سپردن کار به سازنده و نویسنده را مهم دانست و گفت: متأسفانه فردی این را تشخیص میدهد که اصلا دغدغهای از جنس پدیدآورندگان جنگ ندارد. او نه دلسوز آرمانهای جنگ است و نه حاضر است از یک اثر اقتباسی یا یک فیلمنامه قرص و محکم دفاع کند. وقتی پای مسائل شخصی به میان میآید اثر نابود میشود و مانند طفل یتیمیکه نیازمند حمایت است تا قوت بگیرد و ساخته شود سرگردان روابط اداری و فردی میشود و چون این اثر در حساب و کتابهای آنان نمیگنجد یا برای آنان آوردهای ندارد پس حذف میشود و میدان به اثری سپرده میشود که با کیفیت نازل و ضعیف تولید، فقط نظر مدیرانش را جلب کردهاست.
مفیدیکیا با نگاهی به آثار موفق دفاع مقدس گفت: در این سالها آثار موفق محصول آدمهای استثنایی و موفق بوده است. اگر سریالی مانند «وضعیت سفید» تولید شد و در هربار پخش درخشید، به دلیل این بود که یک نویسنده و کارگردان استثنایی آمدند و اثری را ساختند که ساخت آن فقط از آنها برمیآمد. این اثر حتی محصول تهیهکنندهاش هم نبود، چون پس از آن دیگر این اثر تکرار نشد.
به گفته این کارگردان یک اثر موفق باید محصول فرآیند رسانهاش باشد، ولی میبینیم که آثار موفق قائم به خود فرد است. به طور مثال در حوزه تاریخ ما فقط یک داوود میرباقری داریم که هر چه میسازد برخاسته از خودش است و رسانه نیز قائم به همان فرد شده است. رسانه چقدر تلاش کرده که استثناهایی مانند میرباقری را تکثیر کند؟ در حالی که یک اثر باید محصول مشترک فرد و رسانهاش باشد. این اتفاق رخ نمیدهد، چون کسانی برای این استثناها تصمیم میگیرند که هیچ شناخت و درکی از آنچه او میگوید ندارند و اصلا برای این جایگاه ساخته نشدهاند، ولی متأسفانه آنها تصمیم گیران اصلی هستند و نتیجه نیز همین است که میبینیم.
از تولید خاطرات و خطرات
محمد ساسان تهیه کننده و کارگردان فیلم های مستند با اشاره به روایت رسانهای از دفاع مقدس در صداوسیما گفت: جنگ در عین تلخی و غم ملموسی که برای مردم دارد، میتواند خاطرههای ماندگاری را در باور عمومی رقم بزند؛ خاطراتی که یادآوری هر یک از آنها در اوضاع کنونی میتواند برخی بحرانهای فرهنگی، اجتماعی را مهار کند. این روایات تنها بخش کوچکی از گنجینه تصاویری محسوب میشوند که تلویزیون از جنگ و فرهنگ دفاع مقدس به مخاطبانش ارائه دادهاست.
وی افزود: وقتی سراغ این گنجینه میروید، میبینید تنها 10 درصد از آن بهدرستی روایت شده و هنوز موضوع و داستان برای به تصویر کشیدن باقی است.
ساسان با اشاره به اهمیت اقتباس در ساخت مجموعههای موفق و پرمخاطب عنوان کرد: آرشیو مکتوب دفاع مقدس گنجینهای است که میتواند دستمایه اقتباس و ساخت باشد. در این زمینه تلویزیون آن گونه که لازم است و از آن انتظار میرود، به ادبیات داستانی و روایتها و خاطرات شفاهی جنگ (که بعدها مکتوب شدهاند) توجه نکردهاست.
وی افزود: تلویزیون در مقابل سینما این ویژگی را دارد که سراغ گنجینههای انسانی در قید حیات برود و با ثبت خاطرات آنها حقایق جنگ را محفوظ نگه دارد.
این مستندساز عنوان کرد: صداوسیما سالهای قبل با حضور کارشناسان و برنامهسازان پیشکسوت دفاع مقدس با مطالعه و بررسی کتابها، رمانها، خاطرهنگاریها و دیگر محصولات ادبی مرتبط با دفاع مقدس، مجموعهای از ادبیات دفاع مقدس را که قابلیت اقتباس داشته، گردآوری کرد، اما به نظر میرسد همه آنها بایگانی شدهاست. در حالی که باید با تخصیص بودجههای کافی و با همراهی تهیهکنندگان پیشکسوت، مجموعههایی آبرومند و قابل دفاع در این عرصه تولید و روانه آنتن شود.