همزمان با رشد و گسترش قابل توجه رسانهها (در اشکال و انواع مختلف آن)، این پدیده به یک موضوع و حوزه راهبردی بهویژه از منظر ترسیم روابط بین کشورها تبدیل شدهاست. در واقع، دولتهای مختلف چه در رابطه با افکار عمومی داخلی خود و چه محیط بینالمللی، تکیه درخور توجهی به رسانهها دارند و از طریق آنها روایتها و گفتمانهای خاص خودشان را مطرح میکنند و توسعه میبخشند.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، در این چارچوب، کارکرد و اهمیت رسانه برای آن دسته از کشورهایی در جهان که حامل یک گفتمان و ایدئولوژی و جهانبینی خاص هستند، چند برابر است.
از این منظر، جمهوری اسلامی ایران نیز که به دلیل استقلالش طیفی از دشمنان در برابر آن صف آرایی کردهاند و دوستان و متحدان زیادی در منطقه و جهان دارد، از ظرفیتهای بالایی برای بهرهگیری از ابزار رسانه برخوردار است. از این رو، یکی از رسانههایی که در سالهای اخیر نقشی عمده در توسعه و ترویج روایتها و نگاه و جهانبینی ایرانی در عرصه بینالمللی بازی کرده، شبکه«هوسا تی وی» است؛ شبکهای که در تاریخ 27 فروردین سال 1398 تاسیس شد و جامعه هدفِ آن نیز کشورهای آفریقایی است.
در این زمینه، شاید برخی به طرح این سوال بپردازند که اساسا چه نیازی وجود دارد که ایران در رابطه با قاره آفریقا که فاصله نزدیکی نیز با آن ندارد، در حوزه رسانه سرمایهگذاری کند و در این زمینه فعال باشد؟ در پاسخ به این سوال میتوان شش دلیل عمده را مطرح کرد که همگی حکایت از راهبردی بودن فعالیتهای شبکه هوسا تی وی برای جمهوری اسلامی ایران دارند.
قاره آفریقا، هوسا تی وی و کشف فرصتها و ظرفیتهای تازه برای ایران
قاره آفریقا با جمعیت حدود یک میلیارد و 250 میلیون نفر که نیمی از آن مسلمان هستند، ظرفیت و فرصت بزرگی برای توسعه همکاریهای اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران دارد. سهم ایران از تجارت تقریبا 1200 میلیارد دلاری قاره آفریقا با تلاش مسئولان دولت جدید اخیرا به یک هزارم این مبلغ یعنی حدود یک میلیارد دلار رسیده و صادرات ایران به این قاره در سالهای گذشته در بهترین حال 800 میلیون دلار و به طور متوسط 600 میلیون دلار بودهاست.
از بین13 قلم کالای اولویتداری که واردات قاره آفریقا را شکل میدهند حدود هشت قلم مستقیم و غیرمستقیم مربوط به صنعت نفت است و تعداد زیادی از کشورهای آفریقایی حاضر به تبعیت از تحریمهای ظالمانه آمریکا نیستند.
در همین زمینه، بسیاری از ناظران و تحلیلگران حوزههای سیاست و اقتصاد بینالمللی، اتفاق نظر دارند که قاره آفریقا جزو پیشروترین مناطق جهان در سالهای آتی خواهدبود و میتواند حامل فرصتهای زیادی برای دیگر کشورها از حیث توسعه روابط با کشورهای مختلف این قاره باشد. کافی است توجه داشتهباشیم که این قاره میزبان 55 کشور است و البته که سرعت رشد اقتصادی آن نیز بر اساس آمارهای نهادهای مهم اقتصاد بینالمللی نظیر بانک جهانی و صندوق بی الملل پول نیز بالا ارزیابی میشود.
بنابراین، توسعه روابط با کشورهای آفریقایی برای کشوری نظیر ایران نه تنها میتواند حمایتهای سیاسی زیادی را به سمت کشورمان جلب کند (با توجه به وزن درخور توجه کشورهای آفریقایی در نهادهای بینالمللی و حق رای آنها در این نهادها)، بلکه تا حد زیادی میتواند امتیازات اقتصادی زیادی را نیز نصیب کشورمان سازد و ایران نه تنها میتواند اقدام به صادرات کالاها و خدمات خود به کشورهای آفریقایی کند، بلکه از این کشورها میتواند واردات نیز داشتهباشد و از ظرفیتهای آنها برای توسعه خود بهره ببرد و البته که در چشماندازی کلی، سبد مراودات اقتصادی خود در عرصه بین المللی را نیز متنوع تر کند.
تردیدی نیست که ظرفیتهای قابل توجه ایران در حوزههای صنعتی و انرژی، با توجه به مقرون به صرفه بودن تعرفههای ایران، برای کشورهای آفریقایی از جذابیت زیادی برخودار است و میتواند آنها را به ایران نزدیک کند. در این فضا، شبکه هوسا تی وی به عنوان رسانه برونمرزی کشورمان که جامعه هدفِ آفریقایی را در مد نظر دارد، میتواند نقشی مفید در توسعه و تسهیل روابط ایران و کشورهای آفریقایی بازی کند و در واقع به مثابه یک اهرم دستگاه دیپلماسی کشورمان، در زمینه تامین و ارتقای امنیت و منافع ملی کشورمان کنشگری درخور توجهی را از خود نشان دهد.
در باره درک اهمیت قاره آفریقا همین بس که بدانیم که این قاره اکنون یکی از اصلیترین میدانهای رقابت چین و روسیه با آمریکاست و چینیها ظرف مدت چندسال، به اصلیترین شریک تجاری قاره آفریقا تبدیل شدهاند و بسیاری از قدرتهای غربی فعال در این قاره را عقب راندهاند. به عنوان مثال در سال گذشته، مقصد 43 درصد از کل منابع معدنی آفریقا، چین بوده و این موضوع موجبات نگرانی جدی برای آن دسته از کشورها را فراهم کرده است.
اهمیت نوعِ نگاه افکار عمومیبین المللی به ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کشورهای غربی و متحدان منطقهای و بینالمللی آنها، کارزار گستردهای را علیه ایران به راه انداختهاند و سعی داشتهاند تا با استفاده از ابزارهای رسانهای و تبلیغاتی خود، تصویر یک کشور عقب مانده و افراطی را از ایران به جهانیان عرضه کنند و به نوعی هرگونه ارتباط کشورهای قاره آفریقا با ایران را به خط قرمز برای آنها بدل سازند. خط قرمزی که اگر بنا باشد نقض شود با اعتراضات جدی در این کشورها همراه میشود و البته که فشارهای زیادی را نیز از ناحیه دولتهای مخالف با ایران، بر آنها تحمیل خواهدکرد.
در این فضا، میتوان بیش از هر زمان دیگری اهمیت فعالیتهای شبکه هوسا تی وی را درک کرد؛ شبکهای که به نمایش واقعیتهای ایران، ظرفیتها، فرصتها و پیشرفتهای درخور توجه کشورمان در حوزههای مختلف علمی، صنعتی، درمانی، سیاسی، فناوری، اقتصادی و فرهنگی میپردازد و تا حد زیادی تصویر تحمیلی و غیرواقعی و متوهمانهای را که کنشگران غربی به دنبال ترویج آن علیه کشورمان در عرصه بین المللی هستند بی اعتبار میکند. البته شبکههای دیگر برونمرزی کشورمان نظیر پرس تی وی یا هیسپان تی وی نیز از کارکردی مشابه برخوردارند و درست به همین دلیل هم هست که سیل زیادی از مخالفتها و دشمنیها از سوی کشنگران غربی و متحدان آنها را معطوف به این قبیل رسانههای کشورمان میکند.
از این رو، شبکه هوسا تی وی میتواند بسیاری از موانع ذهنی و البته تحمیلی را که جریانهای سیاسی و رسانهای غربی سالها با بی انصافی علیه کشورمان ایجاد کردهاند بی اثر سازد و زمینه را برای توسعه روابط دولت و ملت ایران با دولت و ملتهای آفریقایی هموار کند؛ روابطی که عملا به نفع هر دو طرف است.
فعالسازی ظرفیتهای حضور تاریخی ایران در قاره آفریقا
یکی از نکات مهم در باره روابط ایران و کشورهای قاره آفریقا این است که باید توجه داشت این قاره و به طور خاص مناطق شرقی و شمالی آن، در طول تاریخ شاهد حضور فرهنگی و تمدنی ایرانیها بودهاست. در این رابطه به طور خاص میتوان به مهاجرت اقوام شیرازی یا بلوچ کشورمان به کشور تانزانیا یا دیگر نمودهای حضور تمدنی و مذهبی ایران در دیگر کشورهای آفریقایی اشاره کرد.
در این فضا، اینکه ظرفیتهای حضور تاریخی ایرانیان در کشورهای مختلف آفریقایی صرفا به مثابه یک موضوع تاریخی و منفعلانه نگریستهشود، به هیچ عنوان به نفع کشورمان نیست و باید تا جای ممکن این ظرفیتهای خفته را بیدار و از آنها برای شرایط کنونی فرصتسازی کرد. دراین فضا، شبکه هوسا تی وی میتواند با تهیه و تولید برنامههای مختلف، این دستورکار را به پیش ببرد و بسیاری از جلوهها و نمادهای حضور تاریخی و فرهنگی ایرانیان در کشورهای آفریقایی را که البته مورد احترام ملتهای آفریقایی نیز هست به افکار عمومیکشورهای این منطقه یادآوری کند و به نوعی زمینههای تاریخی نزدیک ایران و آفریقا را به بنیانی برای توسعه روابط آنها در اوضاع کنونی تبدیل کند.
توسعه دیپلماسی عمومی ایران
وقتی به دوران معاصر در تاریخ جهان مینگریم، مشاهده میکنیم که هم ایران و هم ملل آفریقایی آسیبهایی جدی از روشهای استعماری و امپریالیستی قدرتهای غربی دیده و البته که هزینههای فراوانی را نیز در این زمینه پرداخت کردهاند؛ مسئلهای که به شدت بر ذهن و جهانبینی ملتهای آفریقایی و ایران اثرگذار بوده و میتواند در عصر فعلی، نقشی عمده در توسعه روابط دو کشور بازی کند.
موضوعی که به طور خاص در رابطه با نوع نگاه ایران و ملل آمریکای لاتین به مسائل جهانی نیز به وضوح قابل مشاهده است و در سالهای اخیر توسعه روابط دو طرف را سبب شدهاست. در این فضا، سوای نوعِ نگاهِ برخی دولتهای آفریقایی که به دلایل خاص نمیتوانند جهتگیریهای مستقلی در عرصه روابط بینالملل داشته باشند و تا حد زیادی وابسته به قدرتهای غربی هستند، هوسا تی وی به عنوان رسانه برونمرزی کشورمان با تمرکز بر جامعه هدفِ آفریقایی میتواند نقش زیادی در توسعه دیپلماسی عمومی ایران و نزدیکی فکری و فرهنگی ملل آفریقایی و ایران بازی کند؛ نزدیکیای که البته همانطور که پیشتر نیز گفته شد، از زمینههای قابل ملاحظه تاریخی و تمدنی نیز برخوردار است و به نظر میرسد تاکنون به دلیل ضعف ابزارهای رسانهای و ارتباطی میان ملل آفریقایی و ایران، امکان بروز و ظهور را آنطور که باید و شاید پیدا نکردهاست. در کنار همه اینها باید توجه داشتهباشیم که جمعیت مسلمان زیادی نیز در کشورهای آفریقایی نظیر نیجریه زندگی میکنند که همین مسئله هم زمینه مناسبی را برای توسعه روابط ایران و کشورهای آفریقایی فراهم میکند؛ روابطی که میتواند در قالب اتحاد ملتهای مسلمان علیه امپریالیسم غربی و جهان کفر، معنا و مفهوم راهبردی خود را بیابد.
مقابله با خصومتهای سیاسی و رسانهای غربی
در نهایت باید گفت که اهمیت فعالیتهای هوسا تی وی در سالهای اخیر سبب شده تا این شبکه نیز با کارشکنیهای گستردهای از سوی جریانهای سیاسی و رسانه ای غربی و متحدان منطقهای و محلی آنها روبهرو شود. در این زمینه، عمده اتهامیکه به شبکه هوسا تی وی وارد میشود این است که این شبکه آنچه را آنها طرز تفکر(ایدئولوژی) خطرناکِ ایران ادعا میکنند در قاره آفریقا توسعه میدهد.
حال در این نقطه باید این سوال را از این جریانها پرسید که سالها حضور کنشگران غربی و رسانههای آنها در قاره آفریقا، چه دستاوردهایی برای کشورهای آفریقایی در حوزههای اقتصادی و سیاسی و به بیان سادهتر، ایجاد صلح و ثبات در قاره آفریقا به همراه داشتهاست؟ آیا فعالیتهای گروههای تروریستی یا جنگ و درگیریها در قاره آفریقا کاهش یافتهاست؟ آیا در نگاه نژادپرستانه و از بالا به پایین رهبران غربی به ملتهای آفریقایی تغییری ایجاد شدهاست؟ آیا همین جریانها به یاد دارند زمانی را که دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در موضعگیریهای رسمی خود در خصوص کشورهایی آفریقایی از زشتترین و رکیکترین الفاظ استفاده میکرد؟
با این همه، صرفِ اینکه شاهدیم شبکه هوسا تی وی چه در بعد سیاسی و رسانهای و چه فنی، به واسطه مسدودسازی برخی حسابهای کاربری این شبکه در فضای مجازی با برخوردهای تقابلی جهان غرب روبهرو میشود، نمود و پیامی عینی و آشکار از این مسئله است که هوسا تی وی یک رسانه موثر و مفید است که جهان غرب از فعالیتهای آن احساس خطر جدی و مفرط کردهاست؛ رسانهای که میتواند اهداف و منافع و البته ظرفیتهای بالقوه بیشماری را برای کشورمان در عرصه بینالمللی فعال سازد.
بیداری آفریقا از طریق تحلیل افشای فعالیتهای فریبنده استعماری
توطئههای کشورهای استعماری در عصر حاضر با اشکال و ظواهر جدید تحقق مییابد. افشای مستند و مستدل برنامهها و اهداف استعمارگران، از مهمترین موانع ادامه روند استعمارگری در آفریقاست. در موارد متعددی تحلیلهای دقیق هوسا تی وی به منزله زنگ خطر موجب آگاهی دولتها و ملتهای آفریقایی شده و موجبات عکسالعملهای مسئولان بلندپایه کشورهای افریقایی علیه کشورهای استعماری را فراهم کردهاست. روایتهای مستقل هوسا تی وی و تحلیلهای دقیق موجب جلب اعتماد عمومی مخاطبان آفریقایی شده و این سرمایه عظیم برای توسعه فعالیتهای این رسانه در زمینه توسعه و تعمیق روابط ایران وآفریقا بسیار مفید است.
به نظر میرسد سرمایهگذاری منطقی برای توسعه فعالیتهای شبکه آفریقایی هوسا تی وی و آغاز پخش ماهوارهای آن، موجبات تامین منافع و امنیت ملی را برای کشورمان از طریق توسعه روابط بین ایران وآفریقا فراهم خواهد ساخت.