مینی‌سریال هفت‌ قسمتی «عاشورا» به کارگردانی‌هادی حجازی‌فر و تهیه‌کنندگی ابوالفضل صفری به گوشه‌هایی از سرگذشت لشکر ۳۱ عاشورا در دفاع مقدس با نگاهی ویژه به زندگی شهیدان مهدی و حمید باکری می‌پردازد.

به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، طرح سریال شهید باکری که نام‌های مختلفی را به خودش دید درنهایت، تحت‌عنوان «عاشورا» به نمایش در آمد؛ سریالی که نسخه سینمایی‌اش با نام«موقعیت مهدی» روانه رقابت سودای سیمرغ جشنواره فیلم فجر شده‌بود. یکی از سؤالاتی که درباره این اثر مطرح شده این است که این سریال تا چه اندازه با نسخه سینمایی‌اش تفاوت دارد؟

داستان «موقعیت مهدی» در دوران نوجوانی و بزرگسالی زندگی شهید باکری می‌گذرد و  بخش عمده فیلم در دو عملیات بدر و خیبر سپری شده‌ است.

نسخه سریالی «موقعیت مهدی» با نام «عاشورا» با نگاه جامع‌تری وارد زندگی شهید مهدی باکری شده و اتفاقات زیبای مسئولیت او در شهرداری ارومیه را نشان می‌دهد. در فیلم و سریال بخش‌های مشترک زیادی وجود دارد، اما سریال قصه‌هایی دارد که در فیلم دیده نشده‌است. عملکرد خوبِ این فیلم در سینما و فضایِ جشنواره‌ها، یک‌بار دیگر نشان داد تلویزیون می‌تواند با سرمایه‌گذاری درست، منتخبی در میانِ سینمایی‌ها هم داشته‌ باشد.

پیش‌ از این، سیمافیلم مجموعه‌هایی چون «لیلی با من است»، «سفر به چزابه»، «مهمان مامان»، «بانی چاو» و«عبور از خط سرخ» را تهیه و تولید کرده‌ است و نسخه‌های سینمایی این آثار در جشنواره‌ها هم حضور خوبی داشته‌اند.  این مجموعه در میان معدود سریال‌هایی است که دکتر پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما در ابتدای حضورش در رسانه ملی، به پشت‌ صحنه آن رفت. ساخت سریال شهید باکری با سختی‌های بسیار برای سازندگان همراه بود و ضبط آن در چندین استان کشور اتفاق افتاده‌ است، شهرهایی همچون تهران، آبادان، اهواز، زنجان، هشتگرد و... . یکی از نکاتی که درخور ‌توجه است، بازسازی دهه ۱۳۳۰ تا سال ۱۳۶۲ برای ساخت این مجموعه تلویزیونی است.

در دو هفته اخیر شاهد پخش قسمت‌های اول و دوم این سریال در جمعه‌شب‌ها از شبکه یک سیما بودیم و به همین مناسبت، با تهیه‌کننده این مینی‌سریال و تنی چند از منتقدان و کارشناسان حوزه رسانه و تلویزیون درباره اینکه آیا ساخت چنین مینی‌سریال‌هایی از نسخه‌های سینمایی در رسانه ملی کار مثبتی است یا خیر، به گفت‌وگو نشستیم.

 تهیه کننده مینی‌سریال «عاشورا»:

بدون حمایت رئیس سازمان فیلم«موقعیت مهدی» سر از ناکجاآباد درمی‌آورد

تهیه‌کننده مینی‌سریال«عاشورا» درخصوص دشواری‌های ساخت این کار می‌گوید: صحبت‌کردن درباره شهدا‌ و برگردان زندگی فرماندهان شهید در قالب آثار تصویری، کاری بس دشوار است.

ابوالفضل صفری، تهیه‌کننده مینی‌سریال«عاشورا»  با بیان اینکه نسخه سینمایی این کار مشتقی از نسخه سریال«عاشورا» است که به گوشه‌هایی از دلاوری‌ها و زیست قهرمانانه لشکر ۳۱ عاشورا و مشخصاً شهیدان باکری می‌پردازد، افزود: اساساً  ما در سیما فیلم این بحث را داشتیم که جلوتر برویم تا ببینم قصه چه میزان کشش دارد یا اصلاً کیفیت اجرا به چه صورت می‌شود؟ و بعد از حدود 30 تا 40 دقیقه فیلم‌برداری، دوستان به جمع‌بندی رسیدند که کار قابلیت اجرای سینمایی دارد.

وی در خصوص دشوارهایی ساخت این کار  تصریح‌ کرد: ماجرا این است که بدنه سینما و سریال‌سازی ما اساساً دیگر توان ساخت این مجموعه‌ها را ندارد، چون دائماً این کارها ساخته و تمرین نشده و  شما برای هر سکانس مسئله خواهیدداشت! چه در زمینه بخش‌های ستادی که مرتبط می‌شود با نهادهای نزدیک به دولت و حکومت، چه در خود بدنه تکنیکال کار که خود همکاران ما هستند، چون آمادگی ساخت این کارها وجود ندارد و مشکلات زیاد است.

این تهیه‌کننده پرکار آثار نمایشی ادامه داد: شما باید همه چیز را خلق کنید. نه شهرک سینمایی کارکرد درستی دارد و نه پشتیبانی درستی می‌شوید و نه عملاً ستادهای ما در ادارات مختلف و نهادها همراهی خوبی می‌کنند. این گونه کارها یا کم ساخته می‌شوند و یا اگر هم ساخته شوند، فیلم جنگی‌های آپارتمانی‌اند نه فیلم جنگی! این بحثی جدی است که مسئولان مرتبط باید فکری برای آن بکنند.

تهیه‌کننده «عاشورا» تأکید کرد: ضروری است که حتماً این آثار ساخته شود. هالیوود هم هنوز سالی یک‌بار فیلم‌های جنگ جهانی می‌سازد. اتفاقاً «موقعیت مهدی» و«عاشورا» نشان داد که فیلم جنگی چه میزان می‌تواند جذاب باشد. ما قهرمان‌ هایی چون باکری کم نداریم که می‌توانند برای مخاطب و مردم جذاب باشند. خودم هر زمان این آثار را می‌بینم، لذت می‌برم و به نظرم حتی به لحاظ تجاری هم توجیه دارد.

صفری با اشاره به اینکه مجموعه «موقعیت مهدی» و«عاشورا» با فرض فروش سینمایی و...، سال‌های سال بازپخش می‌شود و محصولی مقرون‌به‌صرفه برای تلویزیون است، افزود: محصول نمایشی مرغوب، مانند کتاب ارزشمندی است که سال‌ها در کتابخانه شما می‌ماند؛ اما  بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی که هزینه‌های سنگینی دارند، کارکرد روزنامه می‌یابند. شما یک بار می‌خوانیدشان و کنارشان می‌گذارید؛ چون محصول ماندگاری برای زمان نیستند. معدود برنامه‌هایی قابلیت آن را دارند که به بازپخش برسند و اگر به بازپخش برسند، دیگر مخاطبی نخواهندداشت.

او خاطرنشان کرد: دکتر جبلی به اتمام این کار کمک کردند. این اثر در بدنه تلویزیون در دوره قبلی دچار تحریم شد. در مصاحبه‌ای پیش‌ازاین نیز شفاف گفته‌ام و دوباره عرض می‌کنم که فشارهای عجیبی به ما آمد، ولی رئیس سازمان خیلی مسائل را حل کرد و بدون حمایت ایشان فیلم«موقعیت مهدی»  به ناکجاآباد می‌رسید. دکتر جبلی با درک درست از شرایط و تعهد بالایی که به شهادت، فرهنگ شهادت و مقاومت دارد، پای این کار ایستاد و کار به نتیجه رسید.

 احمد رنجبر، روزنامه‌نگار و منتقد:

«موقعیت مهدی» گل طلایی را زد و رسالتش را به‌درستی انجام داد

احمد رنجبر، منتقد رسانه با اشاره به اینکه تلویزیون متولی ساخت یک اثر به نام«موقعیت مهدی» در جشنواره شد، اضافه کرد: رونمایی از این دست آثار و دست گذاشتن روی زندگی یک شخصیت برجسته در تاریخ معاصر کاری ارزشمند است. درخصوص این اثر باید گفت آن‌هایی که اهل تحقیق و پژوهشند و علاقه‌مند به این حوزه، شهید باکری را می‌شناختند، ولی این شناخت باید به کل جامعه تعمیم داده می‌شد که رسالت آن بر عهده فیلم و سریال است. چه خوب که نسخه سینمایی«موقعیت مهدی» به دست مخاطب گسترده رسید و استقبال شد.

وی ادامه داد:  آن‌هایی که شناخت داشتند، در قالب تصویر، ذهنیت دوباره‌ای درباره شهیدان باکری پیدا کردند و آن‌هایی که اطلاع چندانی نداشتند، متوجه جایگاه ایشان شدند و این از ارزشمندی فیلم است. فارغ از اینکه نقد بر ساختار و نوع روایت هر اثری مترتب است و بر این کار هم وارد است، می‌توان گفت: «موقعیت مهدی» گل طلایی را زد و  رسالت خود را به‌درستی انجام داد.

رنجبر با بیان اینکه بر اساس یکی‌دو بخش پخش‌شده  این اثر نمی‌توان درباره سریال«عاشورا» قضاوت کرد، افزود: شخصاً که بخش‌های اول و دوم این سریال را دیدم، متوجه شدم که چون از ابتدا هدف‌گذاری بوده که فیلم و سریالی جدا تهیه شود و افزوده‌هایی در نسخه سریال باشد، این هدف هم برآورده شده و می‌توانیم امیدوار باشیم که سریال«عاشورا» راوی جزئیات زندگی شهیدان باکری باشد و ماجرای مهم دفاع مقدس و اتفاقاتی را که برای لشکر عاشورا رخ داد، در بر بگیرد.

وی خاطرنشان کرد: تا همین‌جا هم بر اساس سروشکل قسمت‌های آغازین می‌توانیم بگوییم که با یک سریال خوب روبه‌روییم که ساختار و روایتش مناسب است. وسواسی که در نوع روایت، شکل سریال، موسیقی و اجزای دیگر باید لحاظ می‌شد، لحاظ شده و این یک گام بلند برای سازندگان و سفارش‌دهندگان محسوب می‌شود. تجربه«موقعیت مهدی» و«عاشورا» نشان می‌دهد اگر شرایط مهیا باشد و دورخیز درستی انجام شده‌باشد، این اتفاق به سرانجام درستی می‌رسد.

این روزنامه‌نگار سینما و تلویزیون ادامه داد: تجربه منِ خبرنگار در حوزه تلویزیون ثابت کرده سریال‌های «الف ویژه» هر زمان از طرف سیمافیلم ساخته شده، مخاطبش را  جذبش کرده، حتی در همین دوره‌ای که تلویزیون درحد دهه‌های قبل مخاطب ندارد، رصد که  می‌کنیم،  می‌بینیم درباره سریالی مانند«عشق کوفی» هم حرف زده می‌شود و سریالی پربیننده است یا سریال«بازپرس» به‌رغم همه نقدهایی که از آن شده، جذابیت‌هایی را برای مخاطب ایجاد کرده که قابل‌لمس است.

وی اظهار کرد: جداً معتقدم اگر تلویزیون بر رسالت سریال‌سازی متمرکز شود، موفق است. اگر بگویند سیمافیلم در جشنواره چهل و دوم فجر و.... سه فیلم دارد، برای منی که خبرنگار حوزه تلویزیون هستم، این سؤال پیش می‌آید که چرا رسانه ملی انرژی و سرمایه خود را صرف تولید سریال نمی‌کند؟

این خبرنگار و منتقد تلویزیون گفت: البته با نگاهی به سریال‌های «الف ویژه» یا سریال‌های روتین شبانه که با موضوعات مختلف ساخته شدند، باید گفت نمی‌توانیم تجربیات خوب گذشته را نادیده بگیریم و بگوییم تلویزیون حق ساخت فیلم-مجموعه ندارد. اگر نگاه اقتصادی پشت این قسم تولیدات باشد و اگر نقشه درست‌وحسابی وجود داشته باشد، فیلم-مجموعه‌هایی مثل«موقعیت مهدی- عاشورا» هم می‌توانند آورده مالی، معنوی و اعتباری برای تلویزیون داشته‌باشند.

وی در ادامه به تجربه تولید مستند داستانی«آخرین روزهای زمستان» ساخته محمدحسین مهدویان در تلویزیون اشاره کرد و گفت: این مستند راجع به شهید حسن باقری بود و مهدویان همان ساختار را به سینما آورد و در هر دو برهه هم موفق بود یا سریال«شوق پرواز» مرحوم یدالله صمدی که راجع به شهید بابایی بود و سریال «سیمرغ» که درباره شهیدان شیرودی و کشوری بود و در دو برهه کاملاً متفاوت با استقبال خوبی روبه‌رو شدند.

وی اضافه کرد: توفیق «عاشورا» با واکنش‌های مثبتی که می‌بینیم، نشان  می‌دهد کار خوب راجع‌به فرماندهان و سرداران شهید زمان نمی‌شناسد. اینکه بگوییم دیگر مخاطب از این گونه اشباع شده، حرف گزافی است؛ کمااینکه سال قبل فیلم سینمایی «غریب» راجع به شهید بروجردی ساخته شد و مورد استقبال قرار گرفت و باب گفت‌وگو درباره این شهید و منشش را باز کرد.

وی با اشاره به اینکه صحبت و برگردان زندگی و منش فرماندهان شهید در آثار تصویری کار خیلی سختی است، افزود: این کار اول هنر، دوم شناخت و سوم یک ایمان قلبی می‌خواهد (حرف از دل برآید و بر دل بنشیند) و مهم‌تر اینکه باید با سختی و چالش‌ها مبارزه کرد. تجربه‌ای که خود هادی حجازی فر در مجموعه «عاشورا» بیان کرد یا حرف‌هایی که محمدحسین لطیفی، کارگردان سینما و تلویزیون درباره تجربه ساخت«غریب» عنوان کرد، نشان می‌دهد برخلاف آن صحبت‌هایی که از سوی مسئولان شنیده می‌شود، این راه، راه آسانی نیست. در حرف‌های دوستان می‌شنویم که گاه برای یک تفنگ و فشنگ یا لوکیشن که خودشان نمی‌توانند تهیه کنند، راهی ندارند جز اینکه بروند سراغ سازمان‌های نظامی و چه سختی‌هایی را تحمل می‌کنند.

وی اذعان کرد: وقتی قرار  است از یک بخش یا تمام بخش‌های زندگی یک چهره شاخص اثری ساخته شود، حساسیت‌ها مضاعف است. خیلی‌ها از همراهان و خانواده‌های آن‌ها داعیه‌دار هستند و از سر دلسوزی می‌گویند نکند آن روایت مخدوش باشد که البته چون اثر سینمایی و تلویزیونی باقی می‌ماند و مرجعی برای مخاطب عام و گسترده می‌شود این نگرانی بحق است.

او ادامه داد: اتفاق بد و تلخ جایی است که وقتی خیلی از این چهره‌ها قرار است زندگی‌شان تبدیل به فیلم و سریال شود، بعضی از دوستانشان که یک‌زمان در جبهه‌ها و خط‌مقدم بوده و مسئولیت داشته‌اند و در زمان حال به جایگاهی رسیده‌اند، از بیان یک‌سری حرف‌ها ابا دارند. چرا؟ چون الان در تضاد با تصمیماتی هستند که آن زمان گرفته‌اند و نگرانند مخاطب دست به قیاس بزند.

رنجبر در بخش دیگری از سخنانش تأکید کرد: این‌ها واقعیت‌های تلخی است که وجود دارد، ولی اگر یک اراده جدی به‌ویژه در تلویزیون باشد و فیلم‌ساز این اطمینان را داشته‌باشد که همه‌جانبه حمایت می‌شود، حتماً نتیجه بهتری به دست می‌آید.

وی در ادامه اضافه کرد: مطمئناً این حوزه، حوزه‌ای نیست که خطر‌پذیر باشد و مسئولان تلویزیون به هر فیلم‌سازی اعتماد کنند. یک سابقه و شناختی نسبت به تهیه‌کننده، نویسنده و کارگردان لازم است تا کار به او سپرده شود، چون سرمایه‌ای گذاشته می‌شود و اگر نتیجه خوب نباشد، همان بهتر که ساخته نشود.

وی با یادآوری اینکه دو سال پیش در تلویزیون سریال زندگی شهید شهریاری را دیدیم که ساخته شد و موجی که باید ایجاد نشد، افزود: این‌ها درس‌هایی است که می‌بایست موردتوجه قرار بگیرد و کارهایی مانند«عاشورا» تبدیل به شاخص شوند یا برای نمونه مستند«آخرین روزهای زمستان» مهدویان باید تبدیل به یک الگو برای تلویزیون شود.

وی خاطرنشان کرد: در مجموع، مسیر مسیری سخت است، ولی واقعیت این است که زندگی فرماندهان شهید و چهره‌های شاخص واجد جذابیت و نکات دراماتیک زیادی است. کمااینکه می‌شود سریال شهید بروجردی را ساخت. «غریب» گوشه‌ای از زندگی ایشان را ورق زد و بیش‌تر به منش و شیوه فرماندهی ایشان پرداخته‌بود، اما مخاطب تشنه آن است که بداند کودکی و نوجوانی شهید محمد بروجردی چطور سپری شده؟ چه اتفاقاتی بعد از حضورش در کردستان رخ داد که زمانی که شهید شد دیگر مسئولیتی نداشت.

 جبار آذین، کارشناس تلویزیون:

مینی‌سریال‌های فاخر موجب پیوند و نزدیکی بیش‌تر مردم با رسانه ملی می‌شود

 جبار آذین، منتقد سینما و تلویزیون با بیان اینکه تهیه و پخش مینی‌سریال فاخر و ارزشمند«عاشورا» از رسانه ملی اقدامی ارزشمند است، افزود: تداوم تولید و پخش این آثار می‌تواند جواب مثبتی باشد برای پاسخ‌های فرهنگی و اعتقادی به جامعه. این مینی‌سریال حرکت خوبی در جهت پیوند معنوی بیش‌تر و اعتقادی میان مردم و رسانه ملی است و تداوم تولید و پخش این گونه آثار رخداد خوشایندی برای جامعه فرهنگی کشور به‌حساب می‌آید.

وی ادامه داد: ساخت این گونه مینی‌سریال‌ها از روی نسخه‌های سینمایی فاخر و ارجمند گامی مثبت تلقی و موجب پیوند و نزدیکی بیش‌تر مردم با رسانه ملی و در نتیجه غنی‌تر شدن باورها و اعتقادات جامعه می‌شود و امیدوارم به‌شکل ارزشمندتری ادامه یابد.  وی با اشاره به اینکه در دوران جدید که به‌نوعی دوران تحول کمی، کیفی و محتوایی آثار تلویزیون به‌ویژه سریال‌ها محسوب می‌شود، رسانه ملی حرکت خوبی را آغاز کرده ‌است، اظهار داشت: لازم است برای تداوم تولید این آثار ارزشمند و پرمحتواترکردن دوران تحول، از هنرمندان متعهد کشور، آن‌هایی که نشان داده‌اند با مردم  و در کنار مردم هستند و برای اعتقادات و باورهای مردم ارزش قائلند، استفاده بیش‌تری کرد تا تولیدات بیش‌تری به ثمر برسد و هنرمندان هم رسانه ملی را از آن خود بدانند و در کنار آن‌ها بر سر سفره معنویت جامعه که سفره‌ای به گستردگی معانی الهی، فرهنگی و اجتماعی است، بنشینند.

 حمیدرضا مدقق، روزنامه‌نگار و سردبیر فرهنگ و هنر شبکه خبر:

تأسیس مرکز سیمرغ نویددهنده ساخت سریال‌های فاخرتر در رسانه ملی است

 حمیدرضا مدقق، روزنامه‌نگار و سردبیر بخش فرهنگ و هنر شبکه خبر با اشاره به اینکه نخستین قسمت‌ها از مجموعه تلویزیونی«عاشورا» ساخته حجازی‌فر، نوید یک مجموعه موفق را می‌دهد، افزود:  بازی‌هادی حجازی‌فر بازی خوبی است و سریال طراحی صحنه خوبی، به‌ویژه در خلق حال‌وهوای دهه ۶۰ دارد. درباره فیلم‌برداری، تدوین و موارد فنی هم اگر بخواهیم بر مبنای نسخه سینمایی قضاوت کنیم، باید گفت قابل‌قبول بودند که طبعاً انتظار می‌رود در نسخه تلویزیونی هم همین‌طور باشد. 

وی اظهار کرد: کار خوبی است که از نسخه‌های سینمایی این آثار، سریال ساخته‌شود. پیش‌ازاین نیز سیما چنین تجربه‌هایی داشته‌است. «لیلی با من است» که ابتدا نسخه سینمایی آن به نمایش درآمد و اوایل دهه ۷۰ اولین فیلم دفاع‌مقدسی بود که حال‌وهوای طنز داشت، موفق بود و وقتی نسخه تلویزیونی آن به نمایش درآمد هم موفق بود. این تجربه مدتی متوقف شده‌ بود که امیدوارم سریال«عاشورا» مقدمه‌ای باشد که دوباره از روی مجموعه‌های تلویزیونی، نسخه‌های سینمایی ساخته شود، چون هر دو می‌تواند موفق باشد.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به تأسیس مرکز سیمرغ و تغییرات پیش آمده در مرکز سیمافیلم این توقع به وجود آمده که ما ازاین‌ پس شاهد فیلم‌نامه‌های درخشان، ساخت سریال‌های فاخرتر و سرعت در ساخت آثار باشیم. به‌عنوان پیشنهاد می‌توانم بگویم به دنبال ساخت سریال در گونه‌های مختلف باشیم؛ سریال‌های طنزی که به موضوعات اجتماعی می‌پردازند و سریال‌های جنایی، پلیسی، معمایی و سریال‌های با موضوع دفاع مقدس. این تنوع می‌تواند ذائقه‌های مختلف مخاطبان را پاسخگو باشد.