مجموعه مستند ۱۰ قسمتی «تارکد»، ۱۰ پرونده مهم در تاریخ انقلاب را به روایت اسناد لانه جاسوسی، ساواک، سیا، وزارت خارجه آمریکا و اسناد محرمانه داخلی بیان می‌کند. مجموعه مستند«تارکد» به کارگردانی محمدصالح نیکنام تولید جدید شبکه مستند با موضوع پرونده‌های امنیتی انقلاب اسلامی‌به روایت اسناد لانه جاسوسی است و از پنجشنبه ۱۲ مرداد ساعت ۲۲:00 روی آنتن رفته و تاکنون شش قسمت آن پخش شده است.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، «یکی از چیزهایی که بنده نگران آن هستم، این است که این نسل جوانِ بالنده ما که بحمدالله، هم آگاه و با بصیرت است، هم دارای انگیزه است، آماده به کار است، وسط میدان است، انقلابی است، به‌تدریج این حوادث مهم را، این عبرت‌های بزرگ دوران معاصر را از یاد ببرد.» این سخن حکیمانه و دغدغه مهم رهبر انقلاب که در یکی از دیدارهای مردمی‌بیان شده، اهمیت تاریخ‌نگاری معاصر از منظر ایشان را می‌رساند.؛ امری که در ذات، اسباب و مجرا به‌شدت با ظرفیت، مأموریت و کارکرد رسانه ملی عجین است. و تاکنون نیز منشأ تولید آثار مختلف در قالب‌های گوناگون هنری شده است.
مستند و مستندسازی در این میان البته جایگاهی خاص دارد و از همین روست که بخش مهمی از تولیدات شبکه‌های مختلف، به‌ویژه شبکه مستند به موضوعاتی در این حیطه اختصاص یافته و می‌یابد. «تارکد» یکی از دستاوردهای همین توجه ویژه است.
مجموعه مستند ۱۰ قسمتی«تارکد»، ۱۰ پرونده مهم در تاریخ انقلاب را به روایت اسناد لانه جاسوسی، ساواک، سیا، وزارت خارجه آمریکا و اسناد محرمانه داخلی بیان می‌کند. مجموعه مستند«تارکد» به کارگردانی محمدصالح نیکنام تولید جدید شبکه مستند با موضوع پرونده‌های امنیتی انقلاب اسلامی‌به روایت اسناد لانه جاسوسی است و از پنجشنبه ۱۲ مرداد ساعت ۲۲:00 روی آنتن رفته و تاکنون شش قسمت آن پخش شده‌است.
مجموعه مستند«تارکد» پنجشنبه‌ها ساعت ۲۲:00 از شبکه مستند پخش می‌شود و در ۱۰ قسمت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه‌ای مروری دارد بر پرونده‌های مهم تاریخ انقلاب که جنبه‌های امنیتی دارند. از جمله موضوعاتی که در این مستند مورد بررسی قرار می‌گیرد می‌توان به سینما رکس، پرونده عباس امیرانتظام، شهید بهشتی، آغاز جنگ، پشت پرده حملات شیمیایی در جنگ، ابراهیم یزدی، فرار بنی‌صدر، حج ۶۶ و پرونده انفجار نخست وزیری اشاره کرد.
وجه تمایز این مستند آرشیوی، تمرکز بر اسناد محرمانه سفارت تسخیر شده آمریکا و ساواک است و سعی شده روایت تازه‌تری از تاریخ معاصر ایران داشته‌باشد.
نهضت مستندسازی تاریخ انقلاب در اوایل دهه 90
محمدصالح نیکنام، کارگردان«تارکد» درخصوص علت اهمیت پرداختن به 10 پرونده امنیتی مهم تاریخ انقلاب می‌گوید: پرونده‌های انتخاب شده جزو مهم‌ترین پرونده‌های دهه اول تاربخ انقلابند. پیچیدگی و ابهامات این پرونده‌ها و نبود روایت منسجم در باره‌شان باعث شده همیشه محل بحث باشند، چراکه برخی با سوءاستفاده به روایت‌سازی‌های جعلی و بی‌سند با اغراض خاص متوسل شدند.
وی در ادامه دلایل انتخاب این پرونده‌ها را ذکر می‌کند: این پرونده‌ها به جهت مهم بودن و نگرشی که به آن‌ها شکل می‌گیرد بسیار مهمند، چون نگاه امروز جامعه نسبت به جریانات سیاسی روز را شکل می‌دهد و دلیل دیگر انتخاب این پرونده‌ها محتوای بسیار غنی اطلاعاتی است که در این اسناد موجود است. یک علت دیگر ضرورت پرداختن به این پرونده‌ها، نپرداختن به این اسناد توسط سایر مستندسازان و فعالان رسانه‌ای به‌‌رغم توصیه‌های چندین باره رهبری و کارشناسان تاریخی بوده‌است.
کارگردان مجموعه«تارکد» در موضوع مستندسازی تاریخ انقلاب، فعالیت رسانه‌ای اوایل دهه 90 را مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: در این مقطع نهضتی در مستندسازی تاریخ انقلاب شکل گرفت، اما بعد از آن متأسفانه چند سالی است که دوباره از این حوزه غفلت شده‌است. بعضی از این پرونده‌ها نیز مربوط به اسناد لانه جاسوسی هستند و ما سعی کردیم به متناسب با وسعمان به این پرونده‌ها بپردازیم.
وی با بیان اینکه در این کار نیز از منابع منتشر شده مجموعه‌های تخصصی حوزه تاریخ مرکز اسناد، مرکز پژوهش‌های سیاسی استفاده کردیم، در بحث آرشیو هم آرشیو سازمان، معاونت سیاسی سازمان نیز کمک‌های خوبی داشتند، گفت: مسئولیت نویسندگی و پژوهش کار برعهده مجتبی نوروز پور بود که ضمن بررسی پرونده‌های مختلف، به فراخور موضوع از کارشناس‌های با تجربه تاریخی نیز مشورت گرفت.
10 پرونده، 10 رویداد اختلافی تاریخی
کارگردان «تارکد» با تأکید بر اینکه در غفلت ما نسبت به تاریخ انقلاب، دشمن و شبکه‌های اپوزیسیون به صورت گسترده دست به روایت‌سازی‌های غیرواقعی در باره پرونده‌های تاریخ انقلاب زده‌اند، اضافه می‌کند: این امر ذهنیت بخش‌هایی از جامعه را تحت تأثیر قرار داده؛ بنابر این لازم دیدیم در باره تعدادی از پرونده‌هایی که روایت‌های غیر واقعی ارائه داده‌اند، روایت مستند، شفاف و محکمی ارائه دهیم.
او در پاسخ به این پرسش که چرا تاکنون به این دست پرونده‌ها نپرداخته‌اید، می‌گوید: ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد، در درجه اول برای ساخت یک کار قابل دفاع باید پژوهش عمیقی انجام داده شود و این می‌طلبد تا پژوهشگر منابع مختلف، اسناد و روایت‌های متنوع را بررسی کند و بسنجد. خب، این کار زمان‌بر و پر زحمتی است. در روند تولید مستند هم ممکن است موانعی وجود داشته‌باشد. در مستند آرشیوی، چالش مهم به دست آوردن آرشیو و گرفتن مجوز دسترسی است که می‌تواند کار را مشکل کند.
نیکنام در پاسخ به اینکه رسانه ملی در این حوزه توانسته موفق‌تر از دوران قبل باشد یا خیر، نیز این‌گونه ادامه می‌دهد: پرداختن به موضوعات نو تاریخ انقلاب با رویکرد سندی یک اتفاق لازم بود که کم‌تر در مستندهای تاریخی شاهد بودیم و با توجه به تأکیدهای مقام معظم رهبری در مواردی مثل روایت تاریخ انقلاب و بازگویی اسناد، لازم بود تا صداوسیما در این زمینه پیشگام باشد. این 10 پرونده از بین مجموعه رویدادهایی انتخاب شد که عموماً اختلافی هستند و در تاریخ انقلاب موضوعاتی مهم به شمار می‌روند. کار پژوهش طی دو تا سه سال انجام شد و در این مسیر از مشاوران تاریخی هم راهنمایی گرفتیم و شبکه مستند با نگاهی که به تعامل و همکاری با تعداد متنوعی از مستندسازان دارد توانسته در دوران تحولی موفق عمل کند.
تبیین صحیح تاریخ انقلاب، نیاز امروز مخاطب
سیدمصطفی موسوی‌تبار، کارگردان و مستندساز و مدیر مرکز هنری رسانه‌ای نهضت نیز در این خصوص که علت اهمیت پرداختن به پرونده‌های امنیتی انقلاب اسلامی در مستند «تارکد» چه بوده است، اظهار می‌دارد: همه ما خوب می‌دانیم انقلابی به وسعت انقلاب اسلامی ایران قطعاً با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده و در حوزه‌های مختلف با چالش‌های بزرگ روبه‌رو شده‌است. یکی از این حوزه‌های مهم و اثرگذار همین حوزه‌های امنیتی است که پرداختن به این مسائل همیشه مهم و مورد بحث بوده‌است.
او خاطرنشان می‌کند: در دوره‌های مختلف این فضا را دیده‌ایم که نپرداختن و عدم روایت صحیح آن‌ها همیشه باعث ایجاد مشکلات بزرگی چون غلبه پیداکردن روایت‌های دروغین شده‌است و دود نپرداختن به چنین مسائلی به چشم همه مردم رفته‌است.
موسوی‌تبار با اشاره به اینکه شاید اساساً «تارکد» گامی‌برای شروع چنین کارهایی و فتح بابی در ارائه روایت صحیح و درست از ماجراهای انقلاب خصوصاً مسائل و ماجراهای امنیتی باشد، بیان می‌کند: این نکته‌ای مهم است که بالاخره باید از یک جایی شروع شود.
این مستندساز درباره اینکه چرا تا به‌حال به این موضوع پرداخته نشده، می‌گوید: همیشه یا مصلحت بوده، یا ترس بوده یا جسارت مورد نیاز وجود نداشته یا فکر می‌کرده‌اند اگر بگویند گل‌به‌خودی زده‌اند. در صورتی که وقتی شناخت کامل نسبت به جهان رسانه نداشته‌باشیم و اهمیت روایت دست اول و واقعی را ندانیم، فرصت روایت مغرضانه را به رسانه‌های معاند می‌دهیم و همین مسیر روشنگری را برای ما سخت می‌کند.
او با تأکید بر اینکه این واقعیتی است که دیر یا زود به آن می‌رسیدیم، یادآوری می‌کند: در برخی پرونده‌های امنیتی نیاز بوده با مقصران مقابله شود تامردم بفهمند که این موضوع اهمیت دارد و از دروغ‌های رسانه‌ای دشمنان انقلاب آگاهی پیدا می‌کردند.
موسوی‌تبار در پاسخ به اینکه چه ضرورتی احساس شد که این مستند در رسانه ملی ساخته شود، گفت: قطعاً رسانه ملی نباید فقط خوبی‌ها را نمایش دهد و دائم این مفهوم را القا کند که همه چیز خیلی خوب پیش می‌رود. در واقع نیاز است که این اتفاقات و مشکلات انقلاب اسلامی در رسانه ملی مقابل چشم مردم واکاوی شود تا یک شناخت کلی و دقیق از مسائل انقلاب خصوصاً در موضوع پرونده‌های امنیتی ایجاد شود.
وی تأکید کرد: وقتی مخاطبان ما این اطلاعات را به‌خوبی در مستند دریافت کنند قطعاً ما در مسیر تبیین اقدامات انقلاب اسلامی قدم‌های بزرگی برداشته‌ایم و در عین حال در جنگ رسانه‌ای با دشمنان پیروز و سربلند خواهیم‌بود.
بررسی مصادیق«نفوذ» به‌عنوان یکی از گلوگاه‌های آسیب‌پذیری کشور
موسوی‌تبار در پاسخ به اینکه چرا به 10 پرونده اسناد لانه جاسوسی، ساواک، سیا، وزارت خارجه آمریکا و اسناد محرمانه داخلی پرداخته‌اید، تصریح می‌کند: در سال‌های اخیر ما شاهد تأکیدات و سخنان مهم رهبر انقلاب درباره مسئله نفوذ بوده‌ایم. مسئله‌ای بسیار مهم که در بیش‌تر پرونده‌های امنیتی شاهد ردی از آنان هستیم. این موضوعات یکی از گلوگاه‌ها و ماجراهای اصلی نفوذ بوده‌اند و همیشه برای نظام مشکلات عدیده ایجاد کرده‌اند و به همین سبب است که ما تأکید داریم این موضوعات خاستگاه نفوذ در کشور بوده‌اند و ضروری است که مردم نسبت به آن‌ها اشراف دقیق داشته‌باشند.
چه سازمان‌هایی در محقق شدن این هدف به شماکمک کردند؟
موسوی تبار تأکید می‌کند: از دو سال قبل این مسئله در ذهنمان بود که درباره نفوذ، طرح نفوذ و حتی خیلی از اتفاقاتی که قبل از انقلاب افتاده و افرادی که در دوره‌های مختلف انقلاب، دچار تغییر شده‌اند و با آزارشان در کارها خلل ایجاد می‌کردند، کاری کنیم و این روشنگری را ایجاد کنیم.
او اذعان می‌کند: بالاخره فضای نفوذ همیشه وجود دارد و این‌ها همیشه هستند و زمانی که دیدیم شبکه مستند هم این کار را شروع کرده، آمدیم وسط میدان، چون اساساً تخصص ما کارکردن در این حوزه‌هاست و ما در نهضت به هر کسی که در فضای انقلاب اسلامی‌کار می‌کند، دست یاری می‌دهیم و از او حمایت می‌کنیم.
این مستندساز نظرش را در این باره که آیا شبکه مستند در دوران تحولی توانسته به رسالت خود آموزش و آگاهی رسانی موفق عمل بکند یا خیر، با ین کلمات ابراز می‌کند: شبکه مستند کارهایی را انجام داده که اتفاقات خوبی است و باید بهتر هم بشود. این شبکه کم کم باید در حوزه‌های مستند چیزهایی را نمایش بگذارد که قبلاً فکر می‌کردیم مصلحت نیست، تولید این فیلم‌ها از قضا خواسته‌های مخاطب این شبکه است و در واقع قرائت تاریخ توسط مستندساز و صداوسیماست و جای اصلی این‌ها شبکه مستند است.
وی در پایان اظهار می‌کند: این سرآغاز اتفاقی مبارکی است که می‌تواند یکی از قدم‌های خوب و اثرگذار در جهاد تبیین مورد نظر رهبر انقلاب باشد. تبیین صحیح تاریخ انقلاب اسلامی در جنگ تمام عیار رسانه‌های معاند بر علیه انقلاب اسلامی نیاز امروز مخاطب است که باید توجه ویژه و متفاوتی نسبت به آن داشت.
پاسخ «تارکد» به برخی از شبهات انقلاب
احمدرضا داوری، کارشناس حوزه مستند است. او با اشاره به اینکه این مجموعه توانسته به برخی از شبهات در وقایع مهم قبل و بعد از انقلاب اسلامی‌پاسخ مناسب دهد، می‌گوید: متأسفانه در سال‌های گذشته رسانه ملی ضعف‌هایی در ساخت مستندهایی به‌ویژه وقایع تاریخی انقلاب اسلامی داشته و گاهی به ساخت برنامه‌هایی سطحی بسنده کرده که بسیاری از آن‌ها مبتنی بر تفسیر افراد و اتکا به نظرات و حافظه تاریخی آن‌ها بوده است.
وی با اشاره به اینکه دسترسی مستندسازان به مدارک و پرونده‌های امنیتی تا حدی که مخل منافع نظام نباشد، اتفاق خوبی است که در مجموعه«تارکد» اتفاق افتاده، تأکید می‌کند: این مجموعه با ارائه مستندات و بدون تفاسیر یک سویه مخاطب را قانع می‌کند. توفیق این مجموعه در نگاه عمیق و اصولی به شیوه‌های فیلم‌سازی مستند است که هم در پژوهش و گردآوری و هم در نگارش گفتار متن قابل مشاهده است.
وی خاطرنشان کرد: شبکه مستند با حرکت تحولی توانسته اعتماد مخاطبان به محصولات خود را افزایش دهد. از نظر سینمایی و ساختاری، مجموعه«تارکد» می‌توانست از موسیقی، صداگذاری، و تدوین بهتر، و بدیع‌تری بهره بگیرد.
داوری توصیه می‌کند: به عنوان مستندساز می‌توان بدون در نظر گرفتن مجموعه‌های مستند مشابه در سایر شبکه‌های داخلی و خارجی و پرهیز از مشابه‌سازی یا تلاش برای پاسخگویی تلویحی، قالب‌های نوتر و هنری‌تری را به کار بست.
او در پایان می‌گوید: بهتر است در تولیدات مشابه، سطح تحصیلات و اطلاعات مخاطبان شبکه در نظر گرفته شود و از ارائه حجم زیاد اطلاعات در زمان محدود و فرض گرفتن آشنایی کامل مخاطب با موضوع پرهیز شود. انتخاب نام فیلم یا مجموعه مستند هم هر چه ساده‌تر و بی نیاز از ترجمه باشد، بهتر است