شاید یکی از برگهای برنده سازمان همین باشد که با نگاهی غیر اقتصادی، به سراغ ساخت آثار گوناگون میرود. در واقع پشتوانه بودجه ملی، مزیت چشمگیری است که ضریب اعتماد مسئولان و تهیهکنندگان را بالا میبرد.
بسیاری از هنرمندان و بازیگران برجسته و کارگردانان نامدار امروزی، اولین کارهایشان را با صداوسیما شروع کردهاند. در واقع صداوسیما به آنها میدان داده تا بال و پر بگیرند، استعدادشان شکوفا شود و در آسمان هنر بدرخشند. علاوه بر این، نیروی جوان و جوانی که بارها مورد تاکید مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) و رئیس محترم سازمان بوده نیز قابلیت فراوانی دارد و جوانان، فارغ از قیود مختلف میتوانند میدانداری کنند؛ البته به شرط اینکه به آنها میدان داده شود. در این صفحه نگاهی میکنیم به کارنامه چند کارگردان اسم و رسمداری که سازمان به آنها فرصت داد تا با استفاده از شور و حال نیروی جوانی، سریال بسازند و دیده شوند.
علی حاتمی/ هزاردستان /35 سالگی
زندهیاد علی حاتمی وقتی سریال ماندگار «هزاردستان» را ساخت 35 سال بیشتر نداشت. در اوج جوانی و شکوفایی این اثر را نوشت و به تصویر کشید. در جایی عنوان کرده :«وقتی وارد شهرک سینمایی شدم جوان بودم و وقتی از این شهرک خارج شدم پیر شده بودم!» اگر دست روزگار او را از ما نمیگرفت امروز کارگردانی 75 ساله بود. اما هنوز هم بعید به نظر میرسد که میتوانست اثری ماندنیتر از «هزاردستان» به تصویر بکشد. بنا به گفته خود حاتمی: «موقع تولید این سریال فکر میکردم آخرین کارم باشد به همین خاطر برای تولید آن تمام نیرویم را گذاشتم». مهمترین یادگار این سریال هشت ساله، ساخت شهرک سینمایی غزالی بود که هنوز پس از گذشت 30 سال شهرکی روی دستش نیامده و حتی مشابهش هم ساخته نشده است و هنوز هم تنها لوکیشن داستانهای تاریخی تهران در دهه 20 و 30 است. این سریال پر نقش و نگار با دیالوگهایی شاعرانه و ماندگار در بحبوحه روزهای انقلاب نوشته و نزدیک به هشت بار بازنویسی شد تا اینکه 15 روز بعد از 22 بهمن 57 کارش به پایان رسید. هزاردستان 60 بازیگر اصلی و صدها بازیگر نقش فرعی و سیاه لشکر دارد و در کنار بازیهای ماندگار، پای صداهای ماندگار را هم به میان کشید و با هنرمندی صداپیشگان توانا و معروف سینما اثری جاودانه خلق شد.
اصغر فرهادی/ داستان یک شهر/ 27 سالگی
شاید کسی فکرش را هم نمیکرد فردی که سالها سریال «داستان یک شهر» و بخشهایی از «روزگار جوانی» را کارگردانی کرد، دو اسکار شکار کند و نخل کن را در دستانش بگیرد. عجیبتر اینکه فرهادی این سریال را در 27 سالگی ساخت و از این بابت جوانترین کارگردان سریالساز ایرانی است که بهترین اثر تلویزیونیاش را در سن پایین تولید کرده است. «داستان یک شهر» سریالی اجتماعی بود که خود فرهادی آن را نوشته بود و میشود رگههای توفیق امروزش را در همان اتودها دید. در هر قسمت از این سریال یک اتفاق برای یکی از شخصیتها میافتاد. داستان اینگونه بود که دوربین یک گروه تلویزیونی داخل شهر سفر میکرد تا مشکلات مردم را ضبط کند که اغلب این گروه، گرهگشایی از مشکلات را هم خودش به عهده میگرفت.
کیهان رهگذر/ بوعلی سینا/ 40 سالگی
این سریال هم مثل خود شخصیت اصلیاش، یکی از افتخارات ما ایرانی هاست که همیشه به داشتنش به خود میبالیم. جای خوشحالی بود که کیهان رهگذر در سال 64 آستین بالا زد و این مجموعه را در 40 سالگی ساخت. رهگذر فارغ التحصیل تئاتر بود و متنهای زیبایی را برای دو سریال سربداران و بوعلی سینا نوشت. وی 26 سال پیش در اثر سکته قلبی در دانمارک درگذشت، ولی هنوز نامش در تیتراژ بوعلی سینا به عنوان نویسنده و کارگردان و تدوینگر خودنمایی میکند. نکته جالب کارهای رهگذر استفاده از فضای باز بود. او از اماکن تاریخی و خانههای قدیمی مثل مسجد جامع نائین و مسجد جامع اصفهان به عنوان لوکیشن استفاده کرد. علاوه بر این، خانه خود بوعلی سینا را در باغ بزرگی در پادگان اقدسیه بازسازی کرد. نکته جالب توجه این سریال، جوان بودن اکثر عوامل آن است. منوچهر محمدی هم به عنوان تهیهکننده اولین سریال تلویزیونیاش در این اثر مشارکت داشت. با توجه به گروه جوان این سریال، تولیدش هفت ماه بیشتر طول نکشید و سبب شد راه برای سریالسازی تاریخی هموار شود.
داوود میرباقری/ امام علی/ 33 سالگی
بیشتر از 25 سال است که در رمضان، منتظریم تا یکی از شبکهها، سریال امام علی(ع) را پخش کند. سریالی عجیب و ماندگار که میرباقری آن را در 33 سالگی نوشت و کارگردانی کرد. این سریال سال 73 با 150 بازیگر اصلی و 5 هزار هنرور مقابل دوربین رفت و ساختش چهار سال طول کشید. برای اولین بار به تاریخ اسلام از چشمانداز تازهای نگاه شد و داستان از زبان جناح مخالف ائمه یا همان ضد قهرمانها روایت شد. دکورهای این سریال در بخشی از شهرک سینمای غزالی ساخته شد و به عنوان دکورهای سریالهای دیگری چون «تنهاترین سردار» و «ولایت عشق» استفاده شد. میرباقری پیش از ساخت سریال امام علی(ع) سریالهای پر مخاطبی مثل «رعنا» و «گرگها» را روی آنتن برده بود، ولی سریال امام علی(ع) اوج سریالسازی او قبل از «مختارنامه» در سن کم محسوب میشود.
محمدعلی نجفی/ سربداران/ 39 سالگی
اوایل دهه 60، سیاست سازمان بر آن بود تا به عقبه تاریخی ایران توجه ویژهای نشان داده شود و به همین سبب ساخت سریالهای تاریخی در اولویت قرار گرفت. «سربداران» در سال 62 به حمله مغول به ایران و قیام خونین مردم خراسان به رهبری شیخ حسن جوری پرداخت. محمدعلی نجفی «سربداران» را در 39 سالگی ساخت. سریالی پر از جزئیات با گریمهای سنگین و لوکیشنهایی بکر در فضایی باز. این سریال پر از صحنههای خشونت جنگی بود که نیاز به طراحی لباس و آکسسوار فراوانی داشت. نجفی در این باره میگوید: «در سریال سربداران برای اولین بار مسئله طراحی گریم، طراحی دکور و طراحی لباس مطرح شد. با آن طراحی و ساخت دکور، مردم به این باور رسیدند که سینما فراتر از آن چیزی است که قبل از انقلاب در نظر داشتهاند». متن این سریال را رهگذر نوشت و نجفی بهخوبی از عهده کارگردانی کار برآمد.
حسن فتحی/ پهلوانان نمی میرند/ 36 سالگی
حسن فتحی در 36 سالگی سریال جنایی «پهلوانان نمی میرند» را ساخت. این درام در نوع خودش ساختار جدیدی در سریالسازی محسوب شد و با وجود بهرهمندی از بافت تاریخی، داستانی
معمایی ـ جنایی داشت که برای تماشاگر تلویزیونی اتفاق جدیدی بود. فتحی در کارهای بعد هم نشان داد تبحر خاصی در طراحی درامهای معمایی در بستر تاریخی ایران دارد. اما اتفاق دیگری که در روند ساخت سریالسازی فتحی افتاد، سریال «شب دهم» بود. «شب دهم» برای اولین بار ساختار نمایشی ـ مذهبی ایرانی را در قالب تعزیه به نمایش گذاشت، آن هم با تلفیق عشق و معما و ارادت به ائمه. فتحی «شب دهم» را در 42 سالگی ساخت. این سریال نوروزی به سبب تقارن نوروز 80 با ایام محرم توانست مخاطب زیادی جذب کند.
کیومرث پوراحمد/ قصههای مجید/41 سالگی
کمتر کسی است که «قصههای مجید» را ندیده یا نخوانده باشد. کیومرث پوراحمد این هنر را داشت که بتواند از یک اثر هنری مکتوب، اثر هنری جذابتری در قالب تصویر خلق کند. او در 41 سالگی «قصههای مجید» را به تصویر کشید. با اینکه خاستگاه این سریال طبق داستانهای نگارندهاش هوشنگ مرادی کرمانی، کرمان بود، پوراحمد توانست داستان را به زادگاه خودش اصفهان منتقل کند و اثری ارزنده و عامیانه خلق کند. این مجموعه دو شخصیت اصلی به نام مجید و بی بی داشت که ظهرهای جمعه کودک و پیر و جوان را پای تلویزیون مینشاند. از روی همین مجموعه که تحسین بسیاری از منتقدان از جمله شهید آوینی را برانگیخته بود، چند فیلم سینمایی ساخته شد. برای اولین بار یک اثر تلویزیونی توانست بسیاری از کسانی را که با سینما قهر بودند به سینما بکشاند! کیومرث داستانهای زیادی را در قالب سریال و فیلم سینمایی به تصویر کشید، اما هیچیک محبوبیت «قصههای مجید» را پیدا نکرد.
بهروز افخمی/ کوچک جنگلی/ 31 سالگی
باور کردنی نیست که خالق سریال بزرگی مثل «میرزا کوچک خان» جوانی 31 ساله باشد. سریالی که به لحاظ حجم بازیگر با «سربداران» و «هزاردستان» برابری میکرد، در سختترین لوکیشن ممکن در جنگلهای شمالی کشور ساخته شد. بهروز افخمی در آن زمان یکی از مدیران گروه فیلم و سریال تلویزیون بود و پس از توقف تقوایی در ساخت «میرزاکوچک خان»، عهدهدار ساخت این مجموعه شد. افخمی داستان را دوباره از روی کتاب «سردار جنگل»، ابراهیم فخرایی بازنویسی کرد و با مشورت نعمت حقیقی وارد تولید این سریال شد؛ فیلمبرداری که بعدها او را در ساخت «عروس» و «شوکران» همراهی کرد. این سریال تنها دوره اول قیام میرزا و تشکیل هیئت اتحاد اسلام را به تصویر میکشد. داستان تا تسلیم حاج احمد کسمایی و اعدام دکتر حشمت ادامه پیدا میکند، ولی به دوره دوم قیام میرزا نمیرسد. این سریال تنها اثر تلویزیونی بهروز افخمی است و پس از آن، هیچ اثر تلویزیونی دیگری نساخت.
امرالله احمدجو/ روزی روزگاری/ 38 سالگی
احمدجو از فیلمنامهنویسان و کارگردانان سینما و فارغ التحصیل مدرسه عالی تلویزیون است که در شب یلدایی در اصفهان متولد شد. زمانی که قرار شد روی فیلمنامه روزی روزگاری کار کند، 38 ساله بود. داستان «روزی روزگاری» با خلقیات احمدجو سازگاری زیادی داشت. او غرق در فرهنگ بومی قبایل ایرانی بود. داستان این سریال درباره راهزنی به نام مرادبیک است که زیردست و تحت تأثیر شخصیتی به نام خاله، رفته رفته متحول میشود. بازی خسرو شکیبایی در نقش مرادبیک در خاطرهها ماندنی شد.
داریوش فرهنگ/ سلطان و شبان / 35 سالگی
داریوش فرهنگ وقتی تصمیم گرفت از زن و شوهر هنرمندی چون مهدی هاشمی و گلاب آدینه در سریال سلطان و شبان استفاده کند، 35 ساله بود. فرهنگ و مهدی هاشمی به همراه هم، داستان سریال را در قالب افسانهای کهن نوشتند؛ داستانی که براساس یک خواب شکل میگیرد و ظلم پادشاه بلای جانش میشود و سرانجام، مردم از ظلمش رهایی پیدا میکنند. نکته جالب این سریال که بخش عمده آن در درون استودیو اتفاق افتاد، چهرهپردازی کار بود که به دست عبدالله اسکندری صورت گرفت. نکته بعدی نوع روایت و تصویرسازی سریال بود. این سریال داستان پرکشش و جذابی داشت که پر از اتفاق و تصویر بود و شخصیتها به دور از رخوت، مدام در حال کنش و واکنش بودند. فرهنگ بعد از «سلطان و شبان» کارهای دیگری هم ساخت اما هیچکدام به ماندگاری این افسانه تبدیل نشد!
ابراهیم حاتمیکیا/ خاک سرخ / 41 سالگی
کارگردان نامداری که فیلم «خروج» را برای جشنواره فیلم فجر امسال آماده میکند، فقط دوبار وارد فضای تلویزیون شد و یکی از سریالهای جذاب در حوزه دفاع مقدس را ساخت. «خاک سرخ» را حاتمیکیا در 41 سالگی ساخت. به سبب آشنایی با مقوله جنگ و تاثیراتش، یکی از بهترین و واقعیترین صحنهسازیهای جنگ را طراحی کرد و داستان پر سوز و گدازی را به تصویر کشید؛ داستان دو خواهر گمشده در روزهای انقلاب است که حالا حوادث جنگ و حمله به خرمشهر این دو را به هم میرساند. نویسنده این سریال، مسعود بهبهانینیا بود که توجه زیادی به جنگ و شهرهای جنوب کشور دارد. بهبهانینیا سریال «کیمیا» را هم نوشت که مخاطبان زیادی داشت.
سعیده نیک اختر