به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، جمعی از کارشناسان و خبرنگاران صداوسیما دیدگاههایشان را در زمینه عملکرد رسانه ملی در این بحران بیان کرده اند که می خوانید:
کوشش برای پرهیز از شعارزدگی
سیدمهدی شریفی، دانشیار دانشگاه تهران، درباره مشکل آب خوزستان گفت: بیایید برای حفظ حقوق مردم کمیبه عقب تر بازگردیم. مردم به تعبیر امیرالمؤمنین(ع) ستون دین هستند. رسانه به علت تکلیف ذاتیاش باید به رصد حقوق مردم بپردازد. بنا بر منطق جامعه شناسی رسانه، رسانه همواره باید صندلی جلو را انتخاب کند.
شریفی درخصوص بحران آب خوزستان با اشاره به این نکته که نمیتوان گفت چنین نارضایتی یک شبه پدید آمده، ادامه داد: رسانه باید به عقبتر بازگردد و با برنامهریزی و دسته بندی مراحل مختلف، باید بداند مشکل اساسی کجاست.
وی افزود: رسانه ملی در سایه افکار عمومی و پژوهش رسانه که روحیه نظارتی دارد و میخواهد عقاب گونه صندلی جلو را انتخاب کند، همواره رصد میکند تا از نکتهای غافل نمانده باشد.
شریفی تأکید کرد: در بحران آب خوزستان اگر در سالهای گذشته پژوهشگاه رسانه به موانعی برای دستیابی به این دستاورد روبهرو شدهاست، باید خارج از حب و بغضهای سیاسی رسانه، تنها خط قرمز رسانه را که احقاق حقوق مردم است و هیچ گاه نباید ذبح شود از تمام دستگاههای دولتی مرتبط با بحران مطالبه کند.
این استاد حوزه رسانه و دانشگاه با اشاره به اینکه مطالبهگری رسانه این است که در گام اول به مصوبات مجلس و بودجههای وضع شده برای آب خوزستان بپردازد، گفت: رسانه باید بررسی کند که آیا دولت در اجرای مصوبات مجلس به درستی عمل کرده یا خیر. پر واضح است که آنها جوابی دارند و از همه مهمتر باید دید برای ارزیابی دقیق عملکرد رسانه در یک افق زمانی چندین ساله، رسانه چه میزان گفتوگوهای چالشی و جدی برای مطالبهگری حقوق مردم ترتیب دادهاست. آیا متوقف شده یا ادامه دار بودهاست.
شریفی با اشاره به اینکه برای پیگیری موضوعات، رسانه باید با تمرکز بر قوه مجریه و قوه مقننه از آنها سؤال کند که شما دستگاهها چه میزان به اعتبارات و مصوبات استان خوزستان و... توجه داشتهاید، گفت: در مرحله بعدی به شکل انطباقی، مواردی از رسانه را انتخاب کنیم که ببینیم در گذر زمان به موضوع پرداختهاند یا خیر. پس نمیتوان نتیجهگیری کرد که در بازه زمانی یک یا دو هفتهای و پوشش مشکلات خوزستان درباره بحران کم آبی و در نهایت چالشگری جدی با قوای مقننه و اجرایی برای پیگیری مسئله، بگوییم عملکرد رسانه مثبت بودهاست یا خیر.
دانشیار دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه برای پیگیری موضوع باید یک بخش خبری، مانند 20:30 را انتخاب و در چندین سال گذشته بررسی کرد، افزود: بعد از این مرحله باید ببینیم که رسانه ملی چه میزان پیگیر مسئله بوده و اینجاست که رسانه ملی سربلند است که در گذر زمان مطالبهگریهایش را اعمال کرده، نه اینکه جواب مسئولان این بوده و مطالبات مردم هم اینهاست. این یک بسته کامل برای بررسی کامل ماجرای وضعیت آب خوزستان است که نشان میدهد رسانه درست عمل کرده یا خیر.
شریفی با تأکید بر اینکه به طور مشخص در جمعبندی باید حداقل عملکرد 10 یا 15 ساله رسانه را بررسی کرد، ادامه داد: در مشکل بحران کم آبی خوزستان باید دید که رسانه برای پیگیری در گذر زمان آیا ارتباطی با افکار عمومی، روزنامه نگاری شهروندی و ... داشته یا خیر.آن زمان در یک مجموعه کامل باید تحلیل کرد که آیا عملکرد رسانه خوب بوده یا خیر که ما امروز به این بحران رسیدهایم.
شریفی با اشاره به این مطلب که باید ببینیم که رسانه در این مدت برای پیگیری موضوع چه میزان حضور پررنگ و چه میزان کم دقتی در انعکاس بحران داشته است، گفت: از همه مهمتر برایش مهم نبوده که دولت همراه رسانه است یا نه. ما متأسفانه در تلویزیون دورهای به مسائل نگاه میکنیم. رسانه باید در مشکل آب خوزستان با بدنه کارشناسی پژوشگاهها و وزارتخانهها به جای روابطعمومیهای این بخشها، ارتباط عمیقی داشته باشد و باید آنها زودتر رسانه را مطلع میکردند تا به نهادهای مسئول هشدار دهد، چون وظیفه رسانه به صدا درآوردن زنگ خطر و هشدار دادن است.
این پژوهشگر حوزه رسانه با تأکید بر اینکه رسانه برای پیشبرد منافع ملی کشور باید ژرفکاوانه وارد عمل شود و حالت شعاری و رفتار زردگونه نداشته باشد، افزود: رسانه باید زودتر از اینکه بحران آب خوزستان به این حد برسد، مشکلات و موانع را مطرح میکرد و در عین حال بر روی عملکرد اجرایی دستگاههای تقنینی و اجرایی تمرکز میکرد و نشان میداد که در طول این سالها که از به وجود آمدن این مشکل میگذرد چه میزان کارها به درستی بررسی و اجرا شده است.
شریفی ادامه داد: از نظر من پژوهشگر، بررسی عملکرد رسانه در بحران آب خوزستان نیاز به وقت بیشتری دارد تا ببینیم در گذر سالهای گذشته با نگاه به عملکرد قوه مجریه و مقننه و بررسی عملکرد بخشهای مختلف صداوسیما در موضوع کم آبی خوزستان، این سه ضلع مثلث چطور عمل کردهاند.
مرحله پسا بحران را جدی بگیریم
محسن شاکری نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما درباره نقش رسانه ملی در بحران خوزستان گفت: اندیشمندان علوم ارتباطات، یکی از مهمترین وظایف و کارکردهای رسانه را نظارت بر محیط میدانند که از دل آن، کارکرد اطلاعرسانی و خبری رسانهها بیرون میآید.
شاکری افزود: یکی از مهمترین وظایف رسانههای امروز نقش اطلاعرسانی و خبر رسانی است. با وجود فضای مجازی و رسانههای رقیب، نقش رسانههای سراسری داخلی به شدت پررنگتر است و هر کجا که رسانههای جریان اصلی از رسانههای رقیب عقب بمانند قافیه را باختهاند. وی خاطرنشان کرد: در مشکل آب خوزستان در اعتراضاتی که اخیراً درگیرش شدیم چند نکته حائز اهمیت است، در مرحله بحران سه حوزه را باید درمد نظر داشته باشیم: یکی مرحله«پیش از بحران»، دیگری مرحله«زمان بحران» و بعدی مرحله«پسا بحران» است. رسانهها باید در هر سه حوزه، فعالانه عمل کنند. شاکری گفت: اگر بخواهیم به عملکرد رسانه در انتقال دغدغه و آلام مردم نمره بدهیم باید ببینیم در این سه مرحله رسانه عملکردش چگونه بودهاست. موضوع بر سر تفاوتهایی است که بین شبکههای استانی و شبکه ملی وجود دارد. شبکههای استانی باید جایگاه خودشان را در میان مخاطبان ارتقا دهند.
وی ادامه داد: در بحران زیست محیطی مانند بحران آب، اول باید ببینیم در مرحله پیشا بحران قبل از اینکه اعتراضی صورت بگیرد و مردم مطالباتشان را به صورت علنی اعلام کنند آیا رسانه به وظیفه خودش که نظارت بر محیط اطراف است، به خوبی عمل کردهاست؟
وی افزود: آیا گزارشگران و خبرنگاران ما، توانستهاند قبل از گسترش بحران، دردها و دغدغههای مردم را از طریق استانی به شبکه سراسری منتقل کنند یا خیر؟ شاکری خاطرنشان کرد: به عبارتی رسانههای ملی و سراسری ما در مرحله پیشا بحران ورود مناسبی به این حوزه نداشتند، به این معنا که کم کاری از شبکههای استانی است که خوب نتوانستهاند مشکل کم آبی، دغدغه و مشکلات مردم را به مرکز و در نهایت در اخبار سراسری انعکاس دهند. وی با اشاره به اینکه ملاحظاتی وجود دارد و من این را میپذیرم، گفت: ما در رسانهها در تعریف خبر به این نکته توجه میکنیم که در تمام دنیا اخبار تحت تأثیر سیاستهای درون و برون سازمانی تدوین میشود. گاهی اوقات همکاران ما در رسانهملی به درستی، مشکل را تشخیص میدهند و برای انعکاسش آماده میشوند، ولی تحت تاثیر سیاستهای برون سازمانی ممکن است کار حرفهای خودشان را نتوانند به درستی انجام بدهند. وی تأکید کرد: در مرحله پیش از بحران ما نمیتوانیم به رسانههایمان نمره خوبی بدهیم، چرا که رسانهها قبل از وقوع جریان اعتراضی باید ورود پیدا میکردند و به مسئولان و مدیران کشور اطلاعرسانی میکردند و هشدار میدادند که مردم خوزستان دچار مشکلات بی آبی میشوند و این مشکل خیلی زود به جریانی اعتراضی تبدیل میشود! وی افزود: چه بسا اگر رسانه در این مرحله خوب عمل میکرد و مردم احساس میکردند که رسانه در کنارشان پیگیر دغدغهها و مشکلات است و چه بسا مسئولان با دیدن این مسائل اقدام عاجل میکردند، این مشکل تبدیل به بحران نمیشد. عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما گفت: امروز سرعت فضای مجازی به گونهای است که قدرت رقابت را از ما میگیرد و اگر ما به ماجرا ورود و اطلاعرسانی نکنیم، مردم کشور و دنیا بلافاصله از طریق شبکههای اجتماعی و ماهوارهای خبردار میشوند و رسانههای بیگانه داعیهدار و میداندار این بحران میشوند. شاکری افزود: اگر بخواهیم به رسانه ملی غیر از تأخیری که پیش از بحران داشت نمره بدهیم، رسانهملی در تمام بستههای خبری، درباره بحران خوزستان در تهییج مسؤلان، بازنمایی فعالیتهای جهادگرانه سپاه، ارتش و بسیج، ستاد اجرایی فرمان امام، بخشهای مختلف دولت و رئیس جمهور منتخب، نمره قابل قبولی گرفت.
شاکری با اشاره به تذکرات مقام معظم رهبری که سالها قبل در خصوص بحران آب خوزستان دادند، افزود: این تذکرات متأسفانه جدی گرفته نشده و تبدیل به یک بحران رسانهای شد، رسانه ملی در مرحله پسا بحران باید نقش آفرینی کند، اینکه بحران تمام شود و آب به پایین دست رودخانههای خوزستان برسد کافی نیست. لازم است که پیگیریها اتفاق بیفتد و ما در پسا بحران به کار ادامه دهیم تا دوباره شاهد بحران جدید نباشیم و جلو ضد انقلاب و رسانههای معاند را بگیریم. رسانه باید در قالب مستند، نشست و گفتوگو و میزگردهای مختلف، عملاً صف مطالبات بحق مردم را از اغتشاشگرانی که به دنبال تحت تأثیر قرار دادن امنیت جامعه هستند، جدا کند. به عبارتی رسانه بتواند نقش روشنگری خود را با در کنار مردم بودن به بهترین شکل ایفا کند.
راوی صادق در کنار مردم
دکتر هادی البرزی، کارشناس مدیریت و رسانه گفت: در تمام بحرانهایی که در کشور به وقوع پیوسته رسانههای بیگانه به دنبال روایت سازی امنیتی و سیاسی از موضوعات مختلف بودهاند. در بحران کم آبی خوزستان، کشاورزان و مردم عادی خواسته بحقی دارند، ولی رسانههای بیگانه موجب ناهماهنگی شناختی در مخاطب شدند و تلاش کردند با عملیات روانی، بر خواسته بحق مردم سوار شوند و روایتی سه ضلعی را از موضوع خوزستان ارائه دهند. یک ضلع آن ایجاد ناامیدی در مخاطب نسبت به این مسئله بود، ضلع دیگر سیاهنمایی درخصوص اقدامات دستگاههای مختلف برای حل این مشکل بود و ضلع سومش نیز گره افکنی دراین مشکلات و لاینحل نشان دادن مسئله آب خوزستان بود. در واقع دیدیم که رسانههای بیگانه از روش«پارهحقیقتگویی» استفاده کردند و مطالب دروغ و غیر واقعی ارائه دادند و تعمیم کل به جزء کردند. وی افزود: مشکل آبی 471روستا را به کل روستاها تعمیم دادند و با استفاده از اخبار و تصاویر جعلی اقدامات دستگاههای مختلف را کوچک نمایی کردند و با روایتهای جعلی خواسته مردم را سیاسی و امنیتی جلوه دادند. این پژوهشگر رسانه با اشاره به اینکه اگر بخواهیم در کنار اقدامات رسانههای بیگانه، بدانیم که رسانه ملی چگونه عمل کرده است افزود: در واقع یکی از کارکردهای رسانه ملی آگاهی بخشی و اطلاعرسانی درخصوص کم آبی و خشکسالی این استان است. سرعت اطلاعرسانی و ارائه روایت اصلی از ابعاد مشکل آبی با یک روایت واقع بینانه از موضوع میتواند اقدامات این رسانهها را خنثی کند. البزی ادامه داد: کاری که میشد کرد به تصویر کشیدن اقدامات و فعالیتها و دادن امید به مردم بود که مسائل آنی و بلند مدت با حضور میدانی مسئولان، نهادهای انقلابی، دستگاههای مختلف کشور و نمایندگانی که از سوی رئیسجمهور منتخب برگزیده شدند در حال انجام است.البرزی تأکید کرد: باید روایت واقع بینانهای از موضوع ارائه دهیم و وقتی رسانههای بیگانه موضوعات را به هم گره میزنند و میخواهند مشکلات را لاینحل نشان دهند ما باید نشان بدهیم که وضعیت خوزستان قابل حل است. وی خاطرنشان کرد: جریان تحریف در این رسانهها اینگونه شکل میگیرد که خواستههای بحق مردم را منحرف میکنند و در این زمان ما باید بتوانیم روایتی صحیح، همه جانبه و آنی از اندازه بحران ارائه دهیم. وی افزود: قبل از اینکه این رسانهها درخصوص موضوعات مختلف عملیات روانی کنند و نیازهای مردم را به سمت امنیتی شدن ببرند، ما باید در رسانه ملی با کمک دستگاهها بتوانیم با پیوست رسانهای دقیق، روایت صحیح و دقیقی از موضوعات ارائه دهیم. وی با تأکید بر اینکه ما باید ضمن خنثی کردن اقدامات شیطنت آمیز این رسانهها به سرعت مردم را آگاه سازیم، افزود: ما باید کارکردهای اطلاعرسانی و آگاهی بخشی را با روایتهای دقیق همراه کنیم تا فضای کمیبرای عملیات رسانهای رسانههای بیگانه ایجاد کنیم. ما باید روزنامه نگاری راه حلمحور و در واقع سازنده را برای مشکلات به کار ببریم تا بتوانیم همواره به عنوان راویان اصلی در کنار مردم باشیم.
انتشار روایت اول در جنگ روایتها
سیدعلیرضا آل داود، پژوهشگر فضای مجازی و رسانه گفت: در کشور ما به خاطر رهاشدگی شبکههای اجتماعی و پیام رسانها که منبع اخبار جعلی هستند، کار رسانهای در وضعیت بحران، مشکل است و اینکه این بحرانها در چنین فضایی در صداوسیما با شفافیت بالا اطلاعرسانی میشود امیدوارکننده است و حکایت از تأثیر بالای صداوسیما بین مردم کشورمان دارد.
آل داود ادامه داد: نقش صداوسیما را در آگاهیبخشی بحرانها و موضوعاتی چون انتخابات، اغتشاشات و فتنههایی که از بستر شبکههای اجتماعی، پیامرسان، توئیتر و فیسبوک در سالهای 88، 96 و 98 به ما تحمیل شد، شاهد بودیم به خوبی توانست با رویکرد درست اطلاعرسانی و شفافیت خبری این بحرانها را در حوزه رسانه مهار و مدیریت کند. آل داود با اشاره به بحرانهای پیش روی کشورگفت: مراحل ارتباطات مدیریت بحران را حتماً باید جدی بگیریم. قبل از بحران، حین بحران و بعد از بحران است که چگونه ما باید به این سوالات پاسخ بدهیم. قبل از بحران چه کسی باید بگوید؟ کی و کجا بگوید؟ چه باید بگوید و چگونه باید گفته شود؟ یعنی چه کسانی باید در مراحل سه گانه مدیریت ارتباطات بحران سخن بگویند. وی ادامه داد: روایت اول را در جنگ روایتها با شفافیت بالا رسانه ملی منتشر کند. اجازه ندهیم ضد انقلاب و منافقان در بستر پیام رسانها و شبکه اجتماعی و شبکههای ماهوارهای بیایند روایت اول را ایجاد کنند. وی تأکید کرد: در جنگ روایتها ما با دو عنصر قدرت برانگیختگی و قدرت انتشار روبهرو هستیم و در جنگ روایتها، هر کسی که روایت اول را بسازد در جنگ رسانهای پیروز است. صداوسیما باید در موقعیتهای مختلف پیش از بحران، در اتاق وضعیتی که شکل میدهد پیشبینیهایی را لحاظ کند.
آل داود خاطرنشان کرد: صداوسیما با نرمافزارهای داده کاوی در حوزه رسانه، فضای مجازی و فضای رسانهای پیشبینی کند چه اتفاقاتی قرار است بیفتد، چراکه دشمن همواره برنامه ریزیهایی در حوزه رسانه برای اینکه کشور را درگیر بحرانهای رسانهای کند، دارد. پژوهشگر فضای مجازی و رسانه با تأکید بر اینکه اگر این بحران از فضای مجازی و شبکه اجتماعی به کف اجتماع و جنبشهای اجتماعی کشیده شد چگونه باید روایتهایی را بسازیم، گفت: روایت ما روایت اول و پیشتاز باشد. تجربه نشان داده است اگر دشمن تهمتی به ما بزند یا چالش رسانهای برای ما ایجاد کند و ما بعداً بخواهیم پاسخش را بدهیم خیلی موفق نخواهیم بود. وی با اشاره به اینکه مرحله دوم بحث پیوستهای رسانه است که صداوسیما باید برای خودش ایجاد کند، افزود: درست است که بخش خبری 20:30 و بخشهای مختلف خبری و شبکه خبر وجود دارد، ولی پیوستهای رسانهای در شبکههای اجتماعی و پیامرسانها میتواند در دیده شدن روایت نخست به ما کمک کند، بهویژه در اوضاع کنونی که قسمتی از جامعه درگیر پیام رسانها و شبکه اجتماعی است. نوع انتشار محتوا و روایت ما در این پیام رسانها و شبکههای اجتماعی و پیوست رسانهای در بحرانها به بیشتر دیده شدن صداوسیما کمک میکند.
وی تأکید کرد: در حوزه مدیریت بحران در سطح ملی، صداوسیما باید اتاق وضعیت قوی را که با سامانهای دقیق داده کاوی، شبکههای اجتماعی و پیام رسانها را دقیق رصد میکند و به لحظه راهبردهای رسانهای و تصمیمسازی را به مدیران صداوسیما و سردبیر بخشهای مختلف خبری میدهد، ایجاد کند.
آل داود با اشاره به اینکه در مراکز استانها هم باید اتاق وضعیت شکل بگیرد، افزود: با همکاری رسانههای استانی ما باید بحرانهای منطقهای را برطرف کنیم و نظریه رسانههای منطقهای را دنبال کنیم و پیوستهای رسانهای را مرتبط با هر منطقه ایجاد کنیم.
این پژوهشگر رسانه به ارتباط تنگاتنگ صداوسیما با فضای مجازی و اهمیت آن اشاره کرد و گفت: رسانه باید در لحظه پاسخگوی رسانههایی که اخبار جعلی منتشر میکنند در بخشهای مختلف خبری باشد. در کانالهای رسمی مرتبط با صداوسیما و شبکههای اجتماعی و پیام رسانها باید تلاش کنیم که تولید محتواها به لحظه به دست مردم کشورمان برسد و بتوانیم تعاملمان را با مردم در بحران بیشتر کنیم.
وی تأکید کرد : صداوسیما در شبکههای پرمخاطب خود مانند شبکه یک، سه و شبکه خبر، سواد رسانهای، رفتارهای شناختی، هیجانی و احساسی مخاطب در تصمیمگیری درست در بحرانها را به صورت مالتی مدیا و چند رسانهای به شکل عینی به مخاطب رسانهای آموزش دهد.
مطالبه اصلی مردم داشتن آب پایدار برای همیشه است
هدایت عباس لرکی، خبرنگار خبرگزاری صداوسیمای خوزستان گفت: ما به عنوان اولین گروه اعزامی خبر به منطقه هورالعظیم، تصاویر ناراحتکننده مرگ گاومیشها را پخش کردیم. هر گاومیش برای مردم این منطقه، نیمی از سرمایه و داراییهایش به حساب میآید که از دست رفتهبود. وی ادامه داد: ما در همان بخشهای اولیه خبر خوزستان، خبر 20:30 و21:00سراسری، رادیو و فضای مجازی صدای این مردم را به گوش متولیان و مسئولان رساندیم که بازتاب خوبی داشت. بعد از انعکاس این گزارشهای خبری، ستاد بحران جلسه تشکیل داد و تصمیمات گرفته شد و ما هم همچنان پیگیر هستیم. از ابتدای این رخداد تا کنون همچنان حامی مردم هستیم. هنوز آب به هورالعظیم نرسیدهاست، مطالبه اصلی مردم داشتن آب پایدار برای همیشه است، چرا که این مشکلات و کمبودهای آبی دوباره در خوزستان تکرار میشود و مردم را آزار میدهد.
بخشهای سراسری خبر و خبر خوزستان سنگ تمام گذاشتند
مهران نیک اندیش، خبرنگار حوزه اجتماعی خبرگزاری صداوسیمای خوزستان گفت: اواسط تیر سال 1400 گفتههای مردمی در قالب فضای مجازی، کلیپ، صوت و در روزنامههای مختلف به ویژه منطقه اهواز و شهرهای جنوبی استان خوزستان خبرهایی مبنی بر خشک شدن هورالعظیم منتشر شد.
نیک اندیش ادامه داد : ماجرا زمانی شدت گرفت که 18 تیر خبرنگاران رسانههای مختلف استان خوزستان با حمایت محیط زیست از تالاب هورالعظیم دیدار کردند.
خبرنگار خبرگزاری صداوسیما با اشاره به اینکه در این بازدید مشاهده کردیم که حجم آب خروجی سد کرخه از مخازنی که داشت، کاهش یافته است، گفت: مردم مناطق جنوبی خوزستان عمدتاً به کشاورزی و دامپروری مشغولند و نبود و کمبود آب، باعث اعتراض و ناراحتی آنان شد.
نیک اندیش با تأکید بر اینکه بعد از انعکاس این بحران از رسانه ملی، دولت با حضور معاونان وزرا نشست فوقالعاده برگزار کرد. نیک اندیش با بیان اینکه مردم حرف اصلیشان این است که صدایشان شنیده شود، گفت: ما توانستیم روزانه دو خبرنگار به مناطق مختلف اعزام کنیم. وی ادامه داد: مردم برای ما خبرنگاران احترام زیادی قائلند و ما رسانهایها را از خودشان میدانند. مردم مناطق بحرانزده میدانند که ما خبرنگاران قرار است صدایشان را به گوش مسئولان و مردم برسانیم. خبرنگار خبرگزاری صداوسیما با تأکید بر اینکه بخشهای سراسری خبر و خبر خوزستان سنگ تمام گذاشتند تا صدای مردم خوزستان به گوش مردم و مسئولان برسد، گفت: به جرات میگویم هیچ بخش خبری بدون صدای مردم روی آنتن رسانه ملی نرفت و این صدا به گوش مسئولان رسید که موجب شد، سریعتر پای کار بیایند.