سنت پرمفهوم پیاده‌روی برای زیارت اربعین حضرت سیدالشهدا(ع) که میراث گران‌سنگ عالمان بزرگ شیعی برای ماست توفیقی عظیم و وصفناپذیر است و برای اثرپذیری بیش‌تر از این سفرِ معنوی لازم است تا زائران، آدابی را رعایت کنند و متصدیان این بزرگترین تجمع انسانی، تمهیدات لازم را برای رعایت آن آداب فراهم سازند.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه با درک اهمیت مفهوم زیارت، ابعاد مناسک اربعین و حساسیت‌های آداب پیاده‌روی اربعین، کتابی با عنوان موکب کلمات را در شش بخش و در 232 صفحه تدوین کرده و فراروی مخاطبان قرار داده است.
بخش اول: مروری بر مبانی، فلسفه، ویژگی‌ها و آداب زیارت اربعین است. بخش دوم: به یادداشت‌های اربعینی می‌پردازد و درآن به بایدها و نبایدهای سیاست‌های رسانه، ابعاد معنوی مناسک و نقش هدایتگری رسانه در اربعین اشاره شده است. بخش سوم: به معارف حسینی اختصاص یافته و در آن، بخشی از پیام‌ها و عبرت‌های نهضت عاشورا تبیین شده‌است. در بخش چهارم: رهنمودهای بزرگان دین، مراجع، علما، شخصیت‌های برجسته داخل و خارج کشور و کارشناسان معارفی رسانه دست‌چین شده است. بخش پنجم: مروری بر مهم‌ترین آداب سفر اربعین از نگاه روایات معصومین(علیهم‌السلام) است و بخش آخر مربوط می‌شود به حوزه ادبیات اربعین که در آن به معرفی اشعار ناب، متن ادبی و معرفی آثار منتشر شده در این حوزه در قالب کتاب‌های تحلیلی، داستان، سفرنامه و مقاله پرداخته است.
امید است این مجموعه برای سیاستگذاران و مدیران مراسم اربعین و فعالان فرهنگی رسانه‌ای این موسم الهی مؤثر واقع شود و رهتوشهای مفید برای زائران کوی عشق باشد. (یادآور می‌شود نسخه الکترونیکی این اثر در سایت اداره‌کل پژوهش‌های اسلامی رسانه بارگذاری شده است).
آداب اخلاقی و معاشرتی : یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های زیارت کامل و شایسته، زیارت توأم با رعایت حقوق میزبان است. آنچه در این قسمت آمده، بخش‌های مهم آداب رفتاری مهمانان زیارت سالار شهیدان است.
پذیرش دعوت مؤمن: مردم عراق در مهماننوازی اربعین حسینی، سنگ‌تمام می‌گذارند. چقدر خوب است که ما هم با روی گشاده دعوت میزبانان عزیز عراقی را قبول کنیم. در روایات اسلامی توصیه‌های بسیاری درباره مهمانی وجود دارد تا اندازه‌ای که گفته شده اگر شخصی روزه مستحبی دارد و مؤمنی او را به خوردن غذا دعوت کرد، روزه‌اش را بخورد.
پرهیز از ناخوانده به مهمانی‌رفتن: اسلام از مهمانی‌رفتن سرزده نهی می‌کند. امام صادق (ع) از اجداد بزرگوارشان و درنهایت از پیامبر اکرم (ص) روایت می‌کند که فرمود: «یا على! هشت طایفهاند که اگر اهانت شوند باید ملامت و سرزنش نکنند مگر خودشان را [یکی از این طوایف] کسانی هستند که بدون دعوت بر سر سفره طعامى بروند (مهمان ناخوانده)» (مجلسی، 1386، ج72، صص444 و 452).
اجتناب از مزاحمت: میزبانیِ عراقی‌ها از زائران حسینی بسیار مخلصانه، کریمانه و ستودنی است. ما مهمانان اربعین باید توجه کنیم که دعوت میزبانان مهربان عراقی برای مدت محدودی است. نباید بیش از حد در منزل میزبانان درنگ کنیم. این مطلب در قرآن، در مورد رسول اکرم (ص) آمده است که میتوان تعمیم داد: «وقتی غذا خوردید پراکنده شوید بیآنکه سرگرم سخن گردید. این [رفتار] شما پیامبر را میرنجاند [ولی] از شما شرم میدارد و حال آنکه خدا از حق [گویی] شرم نمیکند» (احزاب:53).
رفتار اهلبیتی: زائر حسینی رفتار و کردارش هم باید حسینی باشد. کاری نکنیم آن بزرگوارانی که به عشق اهلبیت و امام حسین(ع) از ما پذیرایی می‌کنند در قلب و ذهنشان خطور کند اینکه اصلاً شباهتی به مولای ما ندارد و چرا من باید از او پذیرایی کنم. بیاییم بهگونهای رفتار کنیم که در سال آینده، از مدت‌ها قبل، برادران عرب‌زبان ما در عراق به انتظار ما روزشماری کنند و جز ذکر خوبی ما بر زبانشان جاری نشود.
گشاده‌رویی: بهطور طبیعی دیگران از افراد خوشرو و خوشاخلاق استقبال می‌کنند؛ زیرا مردم از همنشینی و همراهی با این دسته از افراد احساس آرامش می‌کنند و لذت می‌برند و از این ارتباط، ابراز رضایت و خشنودی می‌کنند. بهخاطر داشته باشیم وقتی میزبانان محترم عراقی با خوشرویی ما را به خانه و شهر و موکب خود دعوت می‌کنند، ما نیز وظیفه داریم با روی باز و گشاده رفتار کنیم و از صاحبخانه بخواهیم که بهخاطر ما، خود را به زحمت نیندازد و به غذایی که در خانه موجود است اکتفا کند.
رعایت حال میزبان: میزبانان عراقی این سالها در میزبانی، سنگ‌تمام گذاشته‌اند. نکته دیگری که مناسب است در این مهمانی رعایت شود، این است که بدانیم، مهمان خوب کسی است که وقتی به خانه کسی می‌رود، بهخصوص اگر بدون اطلاع قبلی است، توقع را از خود دور کند، تا جای هیچ گِله‌ای نباشد، بهویژه در این مهمانی که تعداد مهمان‌ها بی‌شمار است و ظرفیت پذیرایی اندک.
تبسم و لبخند: به‌خاطربسپاریم با یک لبخند می‌توانیم میلیاردها دلاری را که دشمن برای اختلاف‌افکنی هزینه کرده، بی‌اثر کنیم. مطمئن باشید که دشمنانِ دو ملت، میلیاردها دلار هزینه کرده‌اند تا بین ما اختلاف ایجاد کنند؛ اما ما می‌توانیم با یک لبخند یا یک سلام و علیک گرم، این میلیاردها دلار هزینه دشمن را بی‌اثر کنیم. چه اشکال دارد چهار کلمه عربی ـ که محبت‌آمیز و صمیمی باشد ـ یاد بگیرید و آنجا استفاده کنید؟!
پرهیز از خوشخوراکی: در این سفر معنوی، مردم سخاوتمند عراق با جان و دل و از عمق وجود، بدون هیچ منتی و با افتخار در خدمت زائران هستند و انواع و اقسام غذاها را حتی با اصرار و التماس، بذل و بخشش می‌کنند، ولی باید مراقب بود که غذا به اندازه نیاز برداشته شود تا از اسراف، حیف و میل و پرخوری جلوگیری شود؛ بهویژه آنکه زائر در یک سفر معنوی گام برداشته است و باید از پرخوری بپرهیزد، زیرا پرخوری قلب را می‌میراند.
قناعت به غذای میزبان: یادمان باشد عرب‌ها احترام ویژه‌ای برای مهمان قائل هستند و در پذیرایی‌هایشان سعی می‌کنند به قول ما، برای مهمانشان سنگ‌تمام بگذارند. شما هم به‌عنوان مهمان یادتان باشد که آداب مهمان و مهمانی را رعایت کنید. اگر غذا یا خوراکی به شما تعارف کردند که باب میلتان نبود با احترام و تشکر آن را رد کنید. رفتارتان طوری نباشد که میزبانتان تصور کند برای زائر امام‌حسین(ع) کم گذاشته است یا رفتار شما را بی‌احترامی تلقی کند.
دعا برای میزبان: یکی از آداب خوب برای تقویت دوستی بین ما ایرانی‌ها (به‌عنوان مهمان) و عراقی‌ها (به‌عنوان میزبان) قدردانی است.
مجلس مهمانی با الگوی اسلامی‌که محل گردهمایی مؤمنان برپایه عطوفت و مهربانی است، طبق روایات، مورد توجه فرشتگان الهی و مایه فخر و مباهات خداوند بر ملائکه است. در چنین بزمی‌به هر میزان که میزبان و مهمان به رعایت معیارهای دینی و اخلاقی التزام نشان دهند، از رحمت و غفران الهی برخوردار خواهند شد. در چنین مجلسی که امید اجابت دعا می‌رود، مهمانان به دعا برای میزبان توصیه شدهاند. این ادب هم نمایانگر قدرشناسی از زحمات میزبان است و هم او و دیگران را به ادامه این رفتار نیکو ترغیب و تشویق می‌کند.
پرهیز از زیاد ماندن در مهمانی: پیامبر خدا (ص) فرمود: «مهمانى سه روز است و بیش‌تر از آن، صدقه‌ای است که به مهمان داده می‌شود. هیچ‌یک از شما چندان نزد برادرش نماند که او را به گناه بیندازد. گفته شد: اى پیامبر خدا! چگونه او را به گناه می‌اندازد؟ فرمود: تا جایى که چیزى برایش نماند که براى او خرج کند» (کلینی، 1407ق، ج6، ص283).
پرهیز از تعارف‌کردن در خوردن غذا: تعارف‌کردن در فرهنگ فارسی، نشانه احترام و رفتاری پسندیده است، اما بی‌تعارف بگوییم تعارف‌کردن فقط در فرهنگ ایرانی و تنها برای جماعت ایرانی کاربرد دارد.
نشستن در مکان موردنظرصاحب‌خانه: ازآنجاکه گاهی خانواده میزبان نیز هنگام مهمانی‌دادن در خانه حاضرند و در پذیرایی از مهمانان کمک می‌کنند، محل نشستن مهمانان در راحتی و آرامش آنان برای رفت‌وآمد و رساندن تدارکات لازم اثر فراوانی دارد. ازاین‌رو چون میزبان آگاه‌تر از میزبان به موقعیت خانه خویش است، لازم است که مهمان محل نشستن را از او بپرسد و اجازه بخواهد.
رعایت حریم میزبان: خانه میزبانان محترم عراقی، تنها محل استراحت چند ساعته یا چند روزه ماست و نه بیش‌تر. یکی دیگر از وظایف ایرانی‌ها به‌عنوان مهمان، از زمان ورود به منزل میزبان، نگهداشتن چشم از محرّمات است که شامل موارد زیر است: چشم نگهداشتن از تجسس و وارسی قسمت‌های مختلف منزل میزبان، چشم نگهداشتن از نامحرم و امور دیگر.
رعایت نظافت: در این روزها بهخاطر حجم زیاد زوار، حفظ بهداشت و پاکیزگی شهر، کار سختی است و نیروهای شهرداری مدام در حال نظافت معابر و خیابان‌ها هستند. بهتر است ما حق مهمانی خود را ادا کنیم و به‌عنوان زائر، نظافت شهری را به‌اندازه وظیفه خود رعایت کنیم و مراقب نظافت شهر میزبانمان باشیم.
احترام به سلیقه میزبان: مهمان حبیب خداست و عزیز خلق، اما وقتی پا به خانه‌ای می‌گذارد، باید به آداب خانه و رسوم اهل آن، مؤدب و مقید باشد. هرچه هم عزیز باشد باز نباید در خانه میزبان به رسم خویش رفتار کند؛ نباید سلیقه خود را به صاحبخانه تحمیل کند؛ نباید جوری رفتار کند که میزبان دچار عذاب و حتی تکلف شود؛ به سفره‌ای که میزبان به عشق و احترام پهن می‌کند نباید اشکال بگیرد.
دعوت از میزبانان به ایران: سعی کنید با زوار دیگر کشورها بهویژه با صاحبان مواکب یا خانه‌ای که مهمان آن‌ها شده‌اید ارتباط بگیرید، شماره موبایل یا ایمیل از آن‌ها بگیرید و شماره خودتان را به آن‌ها بدهید تا بعد از این سفر هم تعاملات و دوستی‌ها ادامه داشته باشد. آن‌ها را به شهر و اگر امکانش را دارید به خانه خودتان دعوت کنید و رسم میزبانی را به جا بیاورید؛ مخصوصاً اگر ساکن شهرهایی مثل تهران، قم، مشهد یا حتی شیراز و اصفهان هستید و امکان پذیرایی از آن‌ها را دارید، حتماً آن‌ها را دعوت کنید.
پرهیز از سخنان ناشایست: این نکته را فراموش نکنیم که بسیاری از عراقی‌ها زبان فارسی را بلد هستند و متوجه صحبت‌ها و منظور ما می‌شوند. ممکن است برخی از حرف‌های ما موجب ناراحتی و سوءتفاهم بشود. یادمان نرود هرکدام از ما نماد و نماینده مردم ایران هستیم.
رعایت حریم: در تعاملات و صحبت‌هایتان مراقب روابط مَحرم و نامحرم باشید. اگر خانم هستید در ارتباط با آقایان مخصوصاً مغازه‌داران عفت و حیا را فراموش نکنید. اگر مرد هستید نیز مراقب رفتارتان با زنان عرب باشید. نحوه ارتباط زنان و مردان در عراق کمی متفاوت با عرف جامعه ایرانی است.
کمک به دیگر زائران: اگر در بین راه، زائران پیاده‌ای را دیدید که وامانده و خسته شدند و از شما کمک خواستند، هرگز از کمککردن به آن‌ها دریغ نکنید و تا می‌توانید در کمک به آن‌ها اهتمام ورزید. توصیه اکید علما و بزرگان این است که مبادا زائران سیدالشهدا(ع) را سبک بشمارید و به آن‌ها بی‌اعتنایی کنید.
رعایت عدالت در گرفتن امکانات: در زمان اسکان در موکب‌ها، فقط به فکر خودمان نباشیم. سعی کنیم در گرفتن امکانات خواب مثل پتو و تشک عدالت را رعایت کنیم و به فکر بقیه زوار هم باشیم؛ مخصوصاً در بعضی موکب‌ها ممکن است تعداد پتوها محدود باشد و برخی زوار که دیرتر از بقیه تصمیم به استراحت گرفته‌اند، بدون پتو و امکانات رفاهی بمانند، لذا اگر ما بیش‌تر از دیگران و بیش از حد معمول پتو برداریم مدیون آن‌ها می‌شویم.
* ما عاشقان مستیم، سر را ز پا ندانیم این نکته‌ها بگیرید، بر مردمان هشیار
(شیخ بهایی)