مرکز تحقیقات صداوسیما به‌رغم مراکز پژوهشی دیگری که در نهادها و بخش‌های مختلف کشور فعالیت می‌کنند و به سبب بی‌توجهی و بی‌مهری به حوزه پژوهش هیچ‌گاه حتی نامی از آنها در محافل علمی‌به میان نمی‌آید، بسیار مورد توجه است؛ هم به علت تحقیقات علمی و دقیقی که انجام می‌دهد و هم به علت وابستگی‌اش به رسانه ملی که عمدتا وقایع پیرامونش مورد توجه مخاطبان، کارشناسان و اهالی رسانه است.
به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات رسانه ملی به عنوان دیده‌بان رسانه ملی چه در حوزه تخصصی برنامه‌سازی‌ها در شبکه‌های مختلف و چه سایر رویدادهای اجتماعی و سیاسی ازجمله انتخابات کشور مورد استناد بوده و حائز اهمیت است. درباره اقدامات تحولی که قرار است در مرکز تحقیقات برای بهبود روند نظرسنجی‌ها و سایر مأموریت‌های محوله این مرکز دنبال شود با محسن شاکری‌نژاد که ریاست این مرکز را برعهده دارد به گفت‌وگو نشستیم.
محسن شاکری‌نژاد در ابتدا با بیان اینکه تحول یک شعار نیست، بلکه یک ضرورت گریزناپذیر است اظهار کرد: در عصر رسانه تنفس می‌کنیم و در همه دنیا فضای برودکست با تغییرات جدی روبه‌رو شده و عمده تماشای ویدئو در دنیا بر بستر برودبند اتفاق می‌افتد.
وی افزود: اگر می‌خواستیم به سیاق گذشته که تلویزیون یک رسانه بی‌رقیب در جامعه بود ادامه دهیم راه به جای نمی‌بردیم و باتوجه به مقتضیات زمانی باید تحول ایجاد می‌شد. علاوه‌براین در کشورمان چه در فضای برودبند و چه برودکست رقبای نابرابر و متفاوتی داریم و جایی را در دنیا سراغ ندارم که تا این حد تولید محتوا علیه‌اش صورت بگیرد.
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما با اشاره به عدم وجود قانونی مدون در کشور برای فعالیت در فضای مجازی گفت: چارچوب مشخصی بر فضای مجازی حاکم نیست و رقیبی کنشگر محسوب می‌شود که بی هیچ قاعده، محتوا منتشر می‌کند. ضمن آنکه با استانداردهای متناقض و متفاوتی در حوزه‌های مختلف از نمایش خانگی گرفته تا سینما و تلویزیون مواجهیم. همه این‌ها ایجاب می‌کند که رسانه ملی با رویکرد و سازوکار تازه‌ای به فعالیت ادامه دهد.
شاکری‌نژاد ادامه داد: گذشته از همه این‌ها، در رسانه عریض و طویلی چون رسانه ملی نمی‌توان بی‌گدار به آب زد. این رسانه با این حجم از نیروی انسانی و گستردگی نمی‌تواند بدون پشتوانه علمی و تحقیقاتی در مسیری تازه حرکت کند؛ به همین خاطر است که پژوهش را جزء جدایی‌ناپذیر تحول می‌دانیم.
پژوهش در خدمت آنتن
وی در پاسخ به اینکه آیا تحول دارای پیوست پژوهشی است و پژوهش برای اجرای برنامه‌ها الزام‌آور است؟ گفت: زمانی در همه معاونت‌ها واحد پژوهشی داشتیم که اکنون تعطیل شده‌اند؛ هرچند پژوهش یک امر زینتی بود. ما در مقطع مدیریتی جدید تأکید داریم که دوره پژوهش برای پژوهش گذشته است و پژوهش باید در خدمت آنتن و اهداف تحولی باشد.
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما افزود: در ابتدای راه ارتباط با قرارگاه‌های 12گانه تحول ایجاد و نیازهای پژهشی آنها احصا شد تا خط سیر حرکتی مرکز مشخص شود.
چه کسانی «مخاطبان رسانه ملی» هستند؟
شاکری‌نژاد به تغییر شاخصه‌های سنجش میزان مخاطب و اثرسنجی برنامه‌ها با توجه به اقتضائات جدید گفت: به عنوان مثال اکنون دیگر نمی‌پرسیم «آیا برنامه را دیده‌ای یا خیر؟» بلکه سوال می‌کنیم «برنامه را در چه بستری دیده‌ای؟». طبق نتایج یک نظرسنجی مشخص شد که کماکان بیش از 80 درصد مخاطبان رسانه ملی، کماکان از طریق تلویزیون برنامه‌ها را دنبال می‌کنند.
وی درباره مخاطبان دائمی و همیشگی رسانه ملی گفت: چیزی به نام «مخاطب دائم» نداریم. دقیق‌ترین نظرسنجی‌های ما نظرسنجی‌ای فصلی تبلتی ماست که سوال می‌کنیم «در فصل پاییز چند ساعت از برنامه‌های صداوسیما را دیده‌اید؟» آن‌هایی که به ما ساعت دقیق می‌دهند که چند دقیقه و ساعت در طول روز تلویزیون می‌بینند را «مخاطب رسانه ملی» محسوب می‌کنیم.
تولید کارنامه برای برنامه‌های شاخص
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما با بیان اینکه در مقوله سنجش مخاطب دیگر به درصد خام و محدودی اکتفا نمی‌کنیم و شاخصه‌های بسیاری را در میزان اقبال به برنامه‌ها در نظر می‌گیریم گفت: در دوره جدید به سمت تولید کارنامه رفته‌ایم. در این کارنامه فقط درصد ارائه نمی‌شود. به عنوان نمونه سریالی که با بودجه بالا ساخته شده، در ساعت طلایی جدول پخش شبکه سه سیما که از پرمخاطب‌ترین شبکه‌ها قرار گرفته با سریالی که با بودجه کم‌تری ساخته شده و در ساعت و شبکه کم مخاطب‌تری دیگر پخش می‌شود را نمی‌توان با همدیگر مقایسه کرد.
شاکری‌نژاد افزود: بنابراین شرایط تولید، زمان و شبکه پخش را درنظر می‌گیریم. به سراغ جامعه نخبگانی هم رفتیم و نظر آنها را جویا شدیم. حتی این را درنظر داریم که رقیب جدی هم‌زمانی در شبکه دیگری هم دارد یا خیر که در همان ساعت پخش شود. استفاده از چهره‌های معروف هم در سنجش مخاطب نمره دارد. در این صورت است که دیگر برحسب نمره می‌شود برنامه‌ها را با همدیگر مقایسه کرد.
وی بااشاره به اینکه متر و معیار ارزشیابی محتوا تغییر کرده و تکیه بر مخاطب صرف ندارد عنوان کرد: کارنامه هنوز در مرحله آزمون و خطا، تکمیل مراحل مطالعاتی و رفع اشکالات است. علاوه براین نیاز به نیروی انسانی دارد و ما در حال حاضر تنها برای برخی برنامه‌های خاص و ویژه تولید کارنامه می‌کنیم.
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما در ادامه به احصای نیاز شبکه‌های سیما و صدا برای سنجش میزان مخاطبان و سایر پژوهش‌های مورد نیاز اشاره و اظهار کرد: حتی پرسشنامه‌های نظرسنجی را در برخی برنامه‌ها با هماهنگی شبکه تنظیم کردیم تا بتوانیم نیاز آنها را در موارد خاص پاسخگو باشیم.
شاکری‌نژاد ادامه داد: تجربه خوبی با عوامل سازنده برنامه «حسینیه معلی» داشتیم که متأسفانه با دیگر برنامه‌ها تکرار نمی‌شود و برخی واکنشی مثبت نسبت به این هم‌افزایی برای بهبود روند حرکت برنامه‌شان نشان نمی‌دهند و این یک حلقه مفقوده در چرخه پژوهش برای برنامه‌هاست. این در حالی است که می‌توان از توان تحلیلی مرکز تحقیقات به‌نحوی بهتر بهره جست.
ذائقه‌سنجی مخاطبان برای مناسبت‌های خاص
وی درباره ذائقه‌سنجی مخاطبان رسانه ملی هم گفت: ذائقه‌سنجی یا نیازسنجی برای ایام و مناسبت‌های خاص چندماه زودتر انجام می‌شود. به‌عنوان مثال از چند ماه قبل سوال می‌کنیم که مردم دوست دارند در عید نوروز چه محتوایی را از تلویزیون تماشا کنند که نتایج در اختیار معاونت سیما یا صدا قرار می‌گیرد.
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما درباره چالش‌های پیش‌روی پژوهش و مرکز تحقیقات در رسانه ملی اظهار کرد: با چند چالش جدی مواجهیم؛ کماکان پژوهش چندان جدی گرفته نمی‌شود؛ نه فقط در رسانه ملی و فضای رسانه ای بلکه در تمام کشور. اینکه پژوهش در سیاست‌گذاری‌ها جدی گرفته نمی‌شود سازمان‌های پژوهشگر را دچار سرخوردگی می‌کند.
وی ادامه داد: نکته دیگر آنکه به لحاظ نیروی انسانی پژوهشگر متخصص در سازمان دچار ضعف هستیم. الگوهای پژوهشگری در بسیار مراکز اشغال شده‌اند و بسیاری از همکاران که عنوان شغلی پژوهشگر دارند کار پژوهشی نمی‌کنند. بیش از 400 عنوان شغلی پژوهشگری در سازمان داریم که حدود یک چهارمشان کار پژوهشگری انجام می‌دهند.
شاکری‌نژاد با بیان اینکه در تهران، قم و مشهد 230 نیروی انسانی داریم گفت: علاوه بر کمبود نیرو، پرسشگرانی داریم که رابطه استخدامی‌با سازمان ندارند و برحسب تعداد نظرسنجی‌هایی که انجام می‌دهند دریافتی دارند و این مبلغ بسیار اندک است و نگه‌داشت آنها را مشکل می‌کند. حدود 800 پرسشگر در سطح کشور داریم.
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما افزود: یکی از آفت‌های جدی در فضاهای پژوهشی این است که پژوهشگر روحیه کارمندی پیدا کند و به مرور خلاقیت و نوآوری‌اش را از دست بدهد. در حالی که کار پژوهشی یک روال هر روزه نیست. البته که این نکته باید در احکام حقوقی همکاران دیده شود و آنها را در چارچوب اداری نبینند.
عملکرد مرکز در برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات 1402
شاکری‌نژاد همچنین درباره عملکرد مرکز تحقیقات در برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات 1402 گفت: همان‌طور که می‌دانید نظرسنجی‌ها و افکارسنجی‌های مرکز تحقیقات به‌ویژه در دوره انتخابات همواره مورد وثوق و توجه ویژه مقامات عالی نظام و رئیس سازمان بوده است. در این دوره از انتخابات نیز دقیق‌ترین برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات از آنِ مرکز تحقیقات صداوسیما با برآورد 41.7 درصد ( کمتر از 0.7 درصد نسبت به میزان مشارکت اعلامی وزارت کشور) بوده است که در تاریخ نظرسنجی‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی مرکز تحقیقات، این برآورد دقیق‌ترین نیز به‌شمار می‌آید.
وی اضافه کرد: این مرکز از سال 1375 نظرسنجی‌های انتخاباتی را آغاز کرده و از پیشگامان این حوزه چه در حوزه روش‌شناسی و چه در حوزه اجرا به‌شمار می‌رود و در حال حاضر به یک برند ملی تبدیل شده است.
مرکز تحقیقات در طول یک ساله منتهی به انتخابات امسال، 10 موج نظرسنجی میدانی و هشت موج نظرسنجی تبلتی انجام داده است و در این دوره از انتخابات، برای اولین بار در کشور به‌صورت موازی نظرسنجی‌های میدانی و تلفنی را به انجام رسانیده است. این مجاهدت علمی و نیز برآورد دقیق (0.7 درصد) خوشبختانه مورد توجه و تقدیر کتبی ریاست سازمان قرار گرفت.